امپراطوران روم باستان برای سرگرمی و برگزاری نبردهای گلادیاتوری اقدام به نگهداری شیرهای درنده می‌کرده‌اند و در کنار آن برای کشتن اعدامیان و محکومین به مرگ از تمساح‌های گرسنه استفاده می‌نمودند. مصریهای باستان در زمان فراعنه، حیوانات قاره آفریقا نظیر زرافه، گورخر و فیل را به معرض نمایش عموم می‌گذاشته‌اند. دانستن اینکه در دوران هخامنشی در تخت جمشیدکرگدن نگهداری می‌شده خالی از لطف نیست همچنین درگذشته شکارگاهها(همانند باغ فردوس خسروپرویز) جنبه پارک حیات وحش داشته وشرایط زیست برای حیوانات غیر بومی ازجمله شترمرغ،طاوس،پلنگ،گورخر،کبک وشیر فراهم بوده است.تمام مطالب فوق این نکته که انسان از دیدن سایر حیوانات لذت می‌برد را اثبات می‌کند.

در ایران نگهداری از حیوانات وحشی به علت عشق وعلاقه ایرانیان به حیوانات وتسهیل درشکارآنها مرسوم بوده است همچنین حیواناتی نظیر میمون (عنتر) ، خرس، مارهای سمی چه تربیت شده و چه وحشی، به  هر صورت درست یا نادرست توسط معرکه گیران نگهداری، تربیت و نمایش داده می‌شدند.براساس بعضی اسناد ومدارک تعدادی از حاکمان درایران برای خودباغ وحش داشته‌اند ازجمله می‌توان به باغهای وحش دوران ناصرالدین شاه اشاره نمود که یکی درانتهای خیابان لاله زارفعلی قرارداشت ودیگری دردوشان تپه. اولین باغ وحش رسمی در ایران سال ۱۳۲۷ ه.ش. توسط شخصی به نام دولتشاهی از ایران و یوهانس از کشور آلمان غربی به صورت اشتراکی تاسیس و راه‌اندازی شد.

در این باغ وحش بیش از همه گونه‌های آسیایی و اروپایی خود را نشان می‌دادند و دو گونه نیز از کشور استرالیا وجود داشت. گونه هایی نیز از آمریکای شمالی و آفریقا خودنمایی می‌کرد. به هر صورت این باغ وحش اولین مرکز نگهداری از حیوانات وحشی در ایران به حساب می‌آید که تحت مدیریت قرار گرفته است. این باغ وحش در زمان تاسیس در منطقه ایی حومه شمال شهر تهران (خیابان ولیعصر فعلی) قرار داشت. ولی از سال ۱۳۵۵ ه.ش. به دلیل توسعه شهر تهران این باغ‌وحش، در قلب منطقه‌ای مسکونی قرار گرفت که باعث مزاحمت (تولید بو، صدا، تردد بازدیدکنندگان و …)برای  همسایگان گردید.

طی اعتراضات و شکایتهای متوالی اهالی، پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۶۶ه.ش باغ وحش تهران تعطیل شد و بلافاصله ساخت باغ‌وحش جدید در محلی واقع در شمال اتوبان تهران کرج در مجاور پارک ارم شروع گردید که عملیات ساخت و بهره‌برداری از آن زیر نظر بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی قرار گرفت و هم اکنون یک فاز از سه فاز آن برای بازدید عموم راه اندازی شده است. در کنار این باغ وحش جدید قسمتهایی از پارکهای مختلف تهران نیز به نمایش برخی حیوانات وحشی ایران اختصاص یافت که در این میان می‌توان پارک ملت، پارک ساعی و پارک جمشیدیه را نام برد.

در سال ۱۳۷۲ نیز موزه آثار طبیعی و حیات‌وحش ایران به نمایش توام نمونه‌های تاکسیدرمی شده و زنده حیوانات ایران و جهان، در دارآباد تهران پرداخت. استقبال عمومی از این مراکز باعث شد تا سازمان پارکها و فضای سبز شهر تهران، به منظور ایجاد باغ وحش چند منظوره (آموزشی، تفریحی، تحقیقاتی و حفاظتی) دست به اقدامی برنامه ریزی شده بزند.

 

 کلیات مرتبط با طراحی باغ وحش:

برای احداث یک باغ وحش آموزشی، تفریحی و تحقیقاتی علاوه بر رعایت اصول ساخت آن باید به خصوصیات تک تک گونه‌ها آشنا بود. رفتارشناسی جانوران در باغهای وحش امروزه به صورت یک اصل کلی در آمده است و آنهایی به موفقیت رسیده‌اند که توانسته باشند شرایط زیست هر یک از گونه‌ها را به صورت طبیعی بازسازی کرده و نیازهای بوم‌شناسی آنان را دقیقاً رعایت نموده باشند. ناگفته نماند که هر باغ وحش برای نیل به موفقیت علاوه بروجودمسئول فنی وکارگران خبره، نیاز به کارشناس مجرب برای هر یک از راسته‌های جانوری دارد. بهرحال اصول ذیل بایدمورد توجه قرار گیرند:

استفاده از خندق‌های محافظتی به جای نرده، توری و یا هر مانع دیگر (نظیر شیشه)  تا حد امکان. این امر باعث خواهد شد تا بیننده هر چه بیشتر خود را نزدیک به حیوان حس کند، در نتیجه ناخودآگاه به حیوان علاقه پیدا کرده و در نهایت برانگیختن حس حیوان دوستی که یکی از اهداف باغ وحش است برآورده خواهد شد. همچنین به کار بردن شیشه (عموماً برای پرندگان) صحیح نیست. چرا که بیننده احساس دیدن مستقیم حیوان را بدون شنیدن صدای این جانوران نخواهد یافت.البته با اینکه به کار بردن نرده و توری (مانع دید) و شیشه (مانع صدا) باعث ناراحتی بازدید کنندگان خواهد شدولی در بعضی موارد چاره ای جز استفاده ازآنها نیست بنابراین باید جنس آنها به گونه ای باشد تا علاوه برتامین ایمنی برای حیوانات، بازدیدکنندگان بیشترین امکان مشاهده را داشته باشند.

رعایت فاصله دیداز اهمیت بالایی برخوردار است چرا که بیننده از لحاظ روانی سعی دارد هر چه بیشتر به محل نگهداری حیوان نزدیک شود تا بهتر قادر باشد جانور مورد نظر را مورد بازدید قرار دهد. از نظر امنیتی فاصله بازدید کننده از دیوار محل نگهداری حیوانات چیزی حدود ۵/۰ متر منطقی به نظر می‌رسدکه برای حفظ این فاصله می‌توان ازگیاهان پایه کوتاه ویا نرده استفاده نمود. از طرف دیگرمحل نگهداری گونه‌ها نباید آنقدر وسیع باشد تا جانور از بیننده فاصله بگیرد و قابل تشخیص نباشد. در صورت اجبار به ساخت چنین فضاهایی (مثلاًساخت دریاچه  برای پرندگان آبزی) می‌توان برای مشاهده پرندگان از تلسکوپهایی با پایه ثابت استفاده نمود.

جلوگیری از ایجاد مانع دید بین بازدید کنندگان و محل نگهداری حیوانات.زیرا وجود مانع دید موجب آزار روانی بازدید کنندگان خواهد شد.

استفاده از پوشش گیاهی محل اصلی زیست گونه و رعایت مورفولوژی زمین.

رعایت فضای کافی برای هر راس به منظور جلوگیری از استرس (فشار روانی) و رفتارهای استرئوتایپ ، بطوریکه این پدیده در هنگام فصل مستی جنسی به اوج خود می‌رسد.

بکار بردن نسبت جنسی مناسب با در نظرگرفتن زیست شناسی حیوان.

رعایت تراکم در واحد سطح. این عمل نیز بر اساس یافته‌های زیست شناختی حیوان صورت می‌گیرد.

قرار دادن موانع کوچک در محوطه نگهداری حیوانات به منظور استراحت حیوان بدور از دید بازدیدکنندگان. این موانع باید کمتر از تعداد کل حیوانات بوده تا بینندگان قادر باشند حداقل چند حیوان را در محل مشاهده کنند.

اطلاع رسانی مربوط به هر گونه بوسیله نصب تابلوهای رنگی و تصویری که اطلاعاتی از قبیل نام حیوان، محل زیست (قاره، زیستگاه، بومشناسی و ….) نوع غذا، عادات مخصوص و … را در اختیار بازدید کنندگان قرارمی دهد.

بکار بردن مصالح طبیعی مانند نرده‌های چوبی، آلاچیق‌های پوشالی، آغل و آبشخور با نمای سنگی ، صخره ای و ساخت تپه‌های مصنوعی به شکل صخره (بخصوص برای علفخواران وحشی) ، برکه ،آبگیر و…. همچنین استفاده از رنگهای متناسب با محیط.

تنظیم زمان غذادهی به حیوانات درحضور بازدیدکنندگان برای به حداقل رساندن تغذیه جانوران توسط بازدیدکنندگان با غذاهای نامناسب.

در هر صورت نکات فوق، موارد کلی است که باید در طراحی و مدیریت باغ وحش در نظر گرفت. مطالب فوق و ویژگیهای اختصاصی هر گونه در جای خودکمک به مدیریت بهتر، نشاط و شادابی جانوران و در نهایت جلب بازدیدکنندگان بیشتر خواهد نمود.

 

تعاریف:

۱ – ویواریوم: محل نگهداری موجودات زنده می‌باشد.

۲ –  تراریوم: به محل نگهداری موجودات زنده خاکزی گفته می‌شود.

۳ –  استرئوتایپ : تکراریک رفتارخاص توسط حیوان به علت محدودیت فضا.

۴ – بیوم :  به مجموعه چندین اکوسیستم در یک اقلیم همگن اطلاق می‌شود.

 

هدف از احداث باغ وحش:

اکثر باغهای وحش بخصوص آنهایی که کوچک اند و در تهران نمونه ای از آن را در پارک ساعی می‌بینیم، به منظور زیباسازی و دادن نما به فضای پارک است. در این مکانها سعی می‌شود از حیوانات ارزان که نگهداری آنان آسان تر است استفاده شود.اما درمقابل مجموعه هایی نیز وجود دارند که درآنها از گونه‌های مختلف حیوانات نگهداری می‌شوند ودارای ساختارکاملتری از نظر شکل ونوع قفسها، زیستگاه طبیعی حیوانات، فضای سبزوامکانات تفریحی وآموزشی هستند مانند باغهای وحش لندن،ارم ،سنگاپور و…. . اینگونه از باغهای وحش برای جذب بازدید کننده، سعی در گردآوری و نمایش گونه‌های متعدد حیوانات تمام دنیا را دارند.

در برابر این چنین باغهای وحشی، زمینهایی نیز وجود دارند که برای نگهداری از گونه‌های خاصی که خطر انقراض آنها را تهدید می‌کند، مدیریت می‌شوند. مثالهایی از این پناهگاهها، پناهگاه حیات وحش دشت ناز در ۲۰ کیلومتری ساری و میانکتل در نزدیکی شهر شیراز است. چنین اراضی مدیریت شده، به منظور حفظ گونه‌های کمیاب احداث می‌شوند و به جز پژوهشگران و افراد مربوطه کمتر کسی اجازه ورود به چنین مناطقی را دارند.

درپارکهای وحش نظیر سافاری پارکها که بیشتر در افریقا(کنیا) دیده می‌شوند، حیوانات به صورت تقریباً آزاد وجود دارند و گشت بازدید کنندگان بوسیله خودرو صورت می‌گیرد.

در پارکهای وحش وباغهای وحش، جنبه آموزشی از اهمیت برخوردار است و در مدیریت آن مورد توجه قرار می‌گیرد.

نحوه تقسیم فضاها و همچنین چگونگی مدیریت باغهای وحش می‌تواند اهداف ذیل را در بر داشته باشد:

آموزش و شناساندن حیوانات بومی و غیر بومی و چگونگی زندگی آنان در طبیعت.

توجه به پراکندگی حیوانات در قاره‌ها و بیوم‌های مختلف ونمایش آن در بخشهای مختلف یک باغ‌وحش.

رعایت سیستماتیک جانوری و در نتیجه راحت تر کردن مدیریت و بهداشت حیوانات.

بازسازی زیستگاه طبیعی حیوان و نمایش جانور مربوطه در زیستگاه خودش.

همچنین یکی دیگر از اهداف تاسیس باغ وحش انجام کارهای تحقیقاتی وپژوهشی درکنار تشکیل بانک ژن و حمایت از گونه‌های نادر و در حال انقراض ایران می‌تواند باشد.

به عبارت دیگر نوع باغ وحش براساس انواع زیستگاه‌های جانوری، بدون تکیه بر محل جغرافیایی پراکنش حیوان استوار شده که در این حالت ممکن است آهوی ایرانی در کنار گورخر آفریقایی دیده شود.

 

 طبقه بندی حیوانات بر اساس نوع زیستگاه :

می توان براساس زیستگاه طبیعی حیوانات آنها را درگروهای ذیل قرارداد وبرهمین اساس برای آنها مکان مناسبی درنظرگرفت.

۱ – جانوران آبزی یا جانورانی که اغلب ویا همیشه به آب نیاز دارند مانندپرندگان آبزی ، دلفین-، فک ،کروکودیل واسب آبی.

۲ – انواع پرندگان خشکی زی همانند پرندگان آوازخوان و پرندگان شکاری.

۳ – آکواریوم برای ماهیهای آب شیرین واقیانوسی.

۴ – جانوران خشکی زی مانندپازن، گوسفند وحشی، پلنگ، خرس، کفتار، گرگ ، گراز، آنتیلوپها، جانوران علفخوار آفریقا و بیابان، ببر، شیرو گوزن‌ها.

۵ – جوندگان وحیوانات حفار.

۶ – خزندگان.

۷ – حیوانات اهلی برای بازی کودکان.

 

 اجزای باغ و حش:

به طورکلی فضاهایی که در یک باغ وحش مورد استفاده قرار می‌گیرند را می‌توان با توجه به هدف تاسیس باغ وحش به بخشهای زیرتقسیم کرد وباغهای وحش را برپایه آن طراحی نمود. توجه به این نکته ضروری است که درصد‌های آورده شده تقریبی است و بنا به ضرورت قابل تغییر می‌باشند.

۱ – فضای سبز:

فضای سبز بیشترین درصد سطح یک باغ وحش را می‌پوشاند. بدیهی است وجود آب نماها، درختان، درختچه ها، بوته‌ها و باغچه‌ها علاوه بر تلطیف هوا و زیباسازی و آرام بخش ساختن محیط با پوشاندن بخشی از زیستگاه جانوران، موجب احساس امنیت حیوان خواهد شد، بطوری که حیوان اسیر هر چه بیشتر خود را در محیط زیست طبیعی خود حس خواهد نمود و در نتیجه فعالیتهای طبیعی خود را بروز می‌دهد و حالت نشاط و سرحالی خود را حفظ خواهد کرد. در مورد انتخاب گونه‌های گیاهی و محل کاشت آنان باید دقت زیادی بکار گرفته شود برای مثال بعضی ازگیاهان سمی هستند وباید از قراردادن آنها در نزدیکی قفس حیوانات حتی قفس حیوانات گوشتخوار خودداری نمود.

۲ – راههای ارتباطی و پیاده روها:

با در نظر گرفتن شیوه طراحی، درصد سطح راههای ارتباطی متغییرخواهد بود. و در مقایسه با سایر بخشها، درصد نسبتاً کمی را تحت پوشش خود قرار خواهد داد. این راهها خود چندین نوع‌ می‌باشند:

الف: راههای اصلی که مورد استفاده وسایل نقلیه اورژانس، وسایل نقلیه خدماتی، بازدیدکنندگان و احتمالاً حیواناتی که سواری می‌دهند قرار خواهد گرفت.

ب: پیاده روهای عمومی که صرفاً مخصوص تردد بازدیدکنندگان است و تا نزدیکی محل نگهداری حیوانات پیش می‌رود و می‌تواند از داخل قفس بزرگ پرندگان نیز گذر نماید.

پ: راههای خدماتی که فقط مورد استفاده کارکنان و مراقبین باغ وحش قرار می‌گیرند. این راهها باید ازنظر بازدیدکنندگان تا حد امکان مخفی باشد.

این مسیرها باید طوری طراحی شوندکه به صورت شبکه ای و کمربندی، ارتباط بین اکثر فضاهای نگهداری حیوانات را برآورده سازد.خدماتی از قبیل نظافت، تغذیه، دامپزشکی، نقل و انتقال حیوانات از این مسیرها صورت می‌گیرد.بعضی از این مسیرها حتی می‌تواند از زیر زمین باشد.

۳ – فضاهای نگهداری جانوران:

اگر نیاز حیوانات مختلف را مورد توجه قرار دهیم، هر جانوری برای فعالیتهای روزمره خودازجمله بالارفتن،حفرکردن، پریدن،غلتیدن ورفتارهای بیولوژیکی به فضای خاصی نیاز دارد که در بخشهای بعد به تفصیل آنها را مورد بررسی قرار خواهیم داد. به عنوان مثال حیوانی مانند پازن حیوانی صخره‌زی است و طبیعت حیوان حکم می‌کند که در محیطی پر شیب و صخره‌ای بسر برد و همچنین میزان جابجایی حیوان در شبانه روز بسیار اندک است. پس برای چنین حیوانی فضای اندکی کافی است، در صورتیکه برای موجودی مانند یوزپلنگ که در دشت زندگی می‌کند و روزانه جابجایی زیادی دارد، لااقل فضایی به طول ۳۰۰ متر برای یک قلاده آن ممکن است اندک باشد. برای حیوانات کوچکتر که احتیاج به مراقبت بیشتری دارند وازطرفی برای آسانی دید بازدیدکنندگان باید ساختمان‌های ویژه ای طراحی شود همچنین بعضی ازجانوران درحیات وحش به تنهایی زندگی می‌کنند(مانند ببر) درصورتیکه اکثر علفخواران درگله زندگی می‌کنند در کل فضای موردنیاز برای حیوانات ، نزدیک به نیمی از فضای یک باغ وحش را تشکیل می‌دهد.

لازم به ذکراست محل نگهداری حیوانات باید علاوه بر تهویه مناسب ،از نورطبیعی ومطلوب البته متناسب باطبیعت حیوان نیز برخوردار باشد. فضای محل نگهداری حیوانات یاکاملا به شکل یک قفس طراحی می‌گردد ویا بصورت فضایی که فقط دورتادور آن به وسیله نرده ، فنس یا توری محصور شده است ساخته می‌شود که این نوع جایگاه برای نگهداری حیواناتی نظیرزرافه ،فیل ،کل وبز،قوچ ومیش،گورخر،خرس و… مطلوب می‌باشد.درشکل اخیر استفاده از خندق ،آبگیر ویا فضای سبز بجای فنس یاتوری به زیبایی مجموعه کمک می‌نماید.درچنین حالتی باتوجه به نبودن سقف بهتراست درقسمتی از زمین سایه بان ویا اتاقکی متناسب با تعداد حیوانات ساخته شود واگر حیواناتی مانند خرس یا گوشتخواران در آن نگهداری می‌شوند بایددر آن از بیرون محوطه باز وبسته شود تادرهنگامیکه نیاز به تمیز کردن محوطه وجود دارد با راهنمایی حیوانات به داخل اطاقک این کار به راحتی میسر گردد.

معمولاًجنس قفسها فلزی بوده ،مسقف وباید عاری از هرگونه مواد خطرناک مانند خرده شیشه،مبخ،اشیاء نوک تیز وحتی گیاهان سمی باشند. فاصله بین نرده‌های یک قفس باید به ا ندازه ای باشد که سر حیوان از بین آنها عبور نکند وازطرفی پوشاندن نرده‌ها توسط توری دارای چشمه‌های ریز منجر به افزایش ایمنی قفسها می‌شود. هر قفس نیز باید دارای دریچه ای باشد که بیرون از قفس قابل کنترل بوده تا هنگام تمیز نمودن قفس از طریق آن حیوان به فضای دیگری هدایت گردد.این فضا می‌تواند بین چند قفس مشترک باشد البته همانطور که ذکر شد اینگونه طراحی برای حیوانات گوشتخوار بسیار مناسب می‌باشد.ابعاد وطراحی داخل قفسها باید متناسب با تعداد، جثه ونیاز‌های طبیعی حیوان بوده برای مثال نخستیان (میمونها) که اغلب دریک دسته زندگی می‌کنند نیاز به بالا رفتن از درخت وتاب خوردن دارند وحتی بعضی از آنها دوست دارند غذای خودرا از داخل سوراخهای درخت پیدا کنندکه توجه به اینگونه رفتارها به حفظ سلامتی وشادابی جانوران کمک می‌نماید.

هر قفس باید دارای سیستم دفع فاضلآب بوده تا به راحتی شسته وضد عفونی شود وازطرفی دمای آن نیز قابل کنترل باشد تا در زمستان به حیوانات آسیب نرسد.

۴ – بناها و ساختمانها:

این بخش هم باتوجه به نیاز باغ وحش دارای سطح متغییر است ولی کماکان از معیار ثابتی پیروی می‌کند. بهتراست ساختمان‌های ذیل در هر باغ وحشی پیش بینی گردد:

ساختمان مدیریت که محل استقرار کارمندان اداری، مالی و علمی باغ وحش است.

ساختمان روابط عمومی که محل توزیع کتاب، نشریات، پوستر، پخش فیلم و اسلاید، موزه حیوانات تاکسیدرمی شده و سالن اجتماعات می‌باشد.

ساختمان مربوط به امور دامپزشکی که شامل بخش بهداشت و درمان حیوانات، آزمایشگاه، قرنطینه، بیمارستان ،زایشگاه، داروخانه و …. است. بهتر است این ساختما نها دور از محل نمایش حیوانات احداث شوند.محل قرنطینه وبیمارستان  نیز باید با قفسها فاصله مناسب داشته تاکمترین امکان انتقال بیماریهای واگیر وجود داشته باشد.

ساختمان‌های حیوانات شب فعال، خزندگان ، دوزیستان و آکواریوم.

ساختمان‌های سرویسهای بهداشتی عمومی، رستوران، نمازخانه و … که برای مراجعین می‌باشند.

ساختمان‌های مراقبین و نگهبانان.

ساختمان‌های تاسیسات، پست، برق، مخابرات، آبرسانی، فاضلاب و …..

انبار ، سیلوی مواد غذایی ، سردخانه،کشتارگاه و تعمیرگاه.

گلخانه و تاسیسات لازم.

 

 ویژه گیهای محل احداث باغ‌وحش:

به منظوراحداث باغ وحش باید زمینی را درنظر گرفت که از خصوصیات زیر پیروی نماید تا در کل بیشترین بازده را داشته باشد (نظیر جذب بازدید کننده، کاهش آلودگی، رفت و آمد مناسب، بازسازی زیستگاه اصلی جانوران ، برآورده ساختن نیازهای آنان و …).

۱ – شکل زمین:

شکل زمین محل احداث باغ وحش تابع شیب و جهت است واحداث باغ وحش درارتفاعات درصورت نزدیکی آن به شهری مانند تهران مناسب نمی باشد. شیب مناسب بین صفر تا بیست درصد تخمین زده می‌شود، چرا که در این حالت ایجاد رامپ و پلکان موجب پدید آوردن تنوع روانی در بازدیدکنندگان خواهد شد و علاوه بر آن محوطه‌های حیوانات را می‌توان طوری آراست تا از دید یکدیگر پنهان بوده و از ایجاد استرس در بین آنان جلوگیری نمود. همچنین با وجود چنین شیبی، بوجود آوردن سیستم دفع فاضلاب و هرز آب سطحی به نحوه ساده‌تری صورت خواهد گرفت. وجود شیب در بوجود آوردن زیستگاه حیوانات کوهستانی کمک کننده خواهد بود و از صرف هزینه اضافی در خاک‌برداری، خاک‌ریزی و صخره‌سازی به طور چشمگیری می‌کاهد. لازم به ذکر است که یکی از بهترین زمینها ،زمینی است که قسمتی ازآن دارای مناطق صخره‌ای باشد.

جهت مطلوب، جهت شرقی تا غربی (از سمت جنوب) است و این به دلیل نیاز جانوران به نور آفتاب پیش‌‌بینی می‌شود.

بنابراین با توجه به اظهارات فوق زمین مناسب باید شکل تپه ماهوری و کوهپایه‌ای داشته باشد و حدود آن مربوط به یک دره یا یالی از کوه در شیب جنوبی آن باشد.

۲ – آب:

آبی که به مصرف باغ وحش می‌رسد دو نوع است:

الف : آب لوله کشی تصفیه شده که برای آشامیدن انسان ، حیوان و همچنین استفاده در سرویسهای بهداشتی مصرف خواهد شد.

ب : آبهای سطحی و زیرزمینی ، نظیر رودخانه ها، قنات یا چاه که برای پر کردن دریاچه، استخر، آبنماها و همچنین آبیاری فضای سبز ، شست‌و‌شوی قفسها و محوطه نگهداری حیوانات استفاده خواهد شد(برای استفاده ازآب چاه ،رودخانه و… باید مجوزهای لازم ازدستگاه ذیربط اخذ گردد).

بنابراین زمین مورد نظر باید دارای سفره آب زیرزمینی قابل استفاده به صورت چاه یا قنات و یا رودخانه دائمی باشد تا جوابگوی مصرف آب برای باغ وحش باشد.درصورت استفاده از آب چاه باید حتماً تصفیه گردد.

۳ – خاک:

خاک منطقه باید دارای قدرت جذب زیاد و از نفوذ پذیری بالایی برخوردار باشد، بدین طریق می‌توان از خروج فاضلاب باغ وحش به بیرون جلوگیری بعمل آورد. از طرف دیگر خاک زمین مورد نظر با توجه به قرار گرفتن در شیب از استحکام کافی برخوردار باشد.

چون نوع خاک در درجات بعدی اهمیت قرار دارد، پس از انتخاب زمین مورد نظر، اصلاحات مربوط به تراس‌بندی را می‌توان روی آن اعمال نمود.

۴ – آلودگی:

درزمین مورد نظربرای احداث باغ وحش آلودگی به دو صورت می‌تواند مطرح باشد. یکی اثرات آلودگی محیط شهری و صنعتی بر روی باغ وحش و دیگری آلوده ساز بودن خود باغ وحش. در مورد اخیر با اقدامات مدیریتی و نحوه نگهداری از حیوانات می‌توان آلودگی باغ وحش را به حداقل رساند. از آنجایی که یکی ازدلایل بروز آلودگی باغهای وحش معمولاً مربوط به تولید بو و ناشی ازفاضلاب ومواد دفعی می‌باشد، با شستشوی مرتب وضدعفونی فضای زیست حیوانات و پیش‌بینی سیستم دفع فاضلاب صحیح می‌توان از تولید وگسترش آن جلوگیری نمود بنابراین طراحی یک سیستم جمع آوری ودفع فاضلاب مناسب که همه بخشهای باغ وحش را پوشش دهد ضروری می‌باشد.

در مورد اثر آلودگی محیط شهری صنعتی بر روی باغ وحش چاره ای جز انتخاب زمین باغ‌وحش در منطقه ای که این اثر درآن حداقل باشد، نیست.

۵ – ترافیک و رفت و آمد:

بدیهی است که یک باغ وحش به دلایل تفریحی، مدیریتی و امکان توسعه و مشکلات شهر سازی باید در حومه یا خارج از شهر تاسیس شود. پس بهتر است زمین مورد نیاز در انتهای یکی از قسمتهای در حال توسعه شهر انتخاب شود، بدین طریق امکان برنامه ریزی جهت احداث بزرگراهها و سایر خدمات رفاهی جهت دسترسی به باغ وحش امکان پذیر می‌شود(مانند مترو،بزرگراه،آزادراه و…).واز طرفی درنظرگرفتن قسمتی برای ساخت پارکینگ خودرو نیزباید درطرح احداث باغ وحش پیش بینی گردد.

۵ – انتخاب زمین بر اساس ضوابط موجود:

باتوجه به ضوابط ومعیارهای استقرار واحدهای صنعتی،تولیدی ورفاهی زمین محل احداث باغهای وحش ، باغ پرندگان وپارک حیات وحش براساس کد((و))ارزیابی می‌شود.به عبارتی مواردی مانند توپوگرافی منطقه،شرایط اقلیمی،ظرفیت قابل تحمل محیط زیست،جهت بادهای غالب،گسترش شهری وسایر شاخص‌های زیست محیطی تحت بررسی کارشناسی  قرار گرفته واعلام نظر خواهد گردید.

 

مدیریت باغهای وحش:

به منظور رفع نیازهای اساسی حیوانات در باغ وحش وهمچنین ایجاد فضای مناسب جهت بازدید کنندگان ضروری است موارد ذیل به دقت مورد توجه قرار گیرند.

۱ -تغذیه:

کیفیت وکمیت مواد غذایی مورد نیاز هر حیوان با نوع گونه ،سن ، فصل وحتی شرایط خاص نظیر آبستنی ویا بیماری متناسب می‌باشدکه مدیریت باغ وحش باید با بکار گیری یک متخصص جیره نویسی اینگونه نیازهای حیوانات باغ وحش را تامین کند.در این راستا توجه به نکات ذیل نیز حائز اهمیت می‌باشند:

زمان غذادهی به گونه‌های مختلف باید طبق برنامه خاص وزمان مشخص انجام شود.

در صورت امکان یک نفر مسول تغذیه گروه مشخصی از حیوانات باشد.

برای جلوگیری از ایجاد رقابت غذایی نقاط مختلفی برای تغذیه گونه هایی که بصورت گروهی زندگی می‌کنند تعبیه شود.

بقایای مواد غذایی به سرعت جمع آوری گردد.

نیازهای غذایی هر حیوان متناسب با شرایط محیطی وجسمی حیوان در نظر گرفته شود که البته می‌توان شرایط محیط نظیر رطوبت ودما را برای بعضی از حیوانات ثابت نگهداشت برای مثال خزندگان در فصل زمستان به مواد غذایی کمتری نیاز دارند در صورتیکه اگر دمای محیط ثابت باشد( بین۲۵ الی ۳۵ درجه سانتیگراد)  حیواناتی مانند کروکودیل ها،لاک پشت ها،مار‌ها ومارمولک‌ها فعال هستند و بخوبی تغذیه می‌کنند ویااکثر دوزیستان در دمای ۲۰ الی ۲۵ درجه سانتیگراد نیز فعال بوده وبخوبی تغذیه می‌نمایند.

۲ – رطوبت ودما:

بعضی از حیوانات نیاز به رطوبت مناسب جهت بقا دارند از جمله دوزیستان وبعضی خزندگان که با ید به آن توجه شود همچنین تنظیم دما وحفظ آن در یک حداقل وحداکثر برای بعضی از حیوانات ضروری است که البته برای آبزیان ،دوزیستان وخزندگان علاوه برآن وجود دمای ثابت نیز الزامی است ودر این میان با اینکه پستانداران قابلیت تطبیق با شرایط محیط را دارند ولی باید درزمستان وتابستان دارای سر پناه مناسب باشند وبطور کلی به شرایط اقلیمی محل زندگی جانور توجه جدی شود.

۳ – بهداشت:

یکی از ارکان بقای حیوانات در باغهای وحش حفظ بهداشت ودقت در پیشگیری از بروز بیماری در بین حیوانات می‌باشد که مسلماً با انجام اقدامات ذیل ،وقوع بیماری در باغ وحش کاهش خواهد یافت:

واکسیناسیون بموقع.

تغذیه مناسب با مواد غذایی سالم.

احداث مکانی بعنوان بیمارستان جهت جدا نمودن حیوانات بیمار از سایرین.

استفاده از داروهای ضد انگل .

انجام دوره ای آزمایشات تشخیصی.

ضد عفونی وتمیز نمودن  مستمر قفسها،آبخوریها وظرفهای غذا.

تشکیل پرونده بهداشتی برای هر حیوان.

به کارگیری دامپزشک مجرب ودو نفر کاردان دامپزشک.

احداث قرنطینه برای نگهداری حیوانات تازه وارد که معمولاًممکن است نگهداری هر حیوان بین ۳۰ الی ۴۰ روز طول بکشد وضروری است در این مدت انگل زدایی شود ، آزمایشات لازم صورت گیرد وواکسنهای ضروری ازجمله واکسن هاری برای گوشتخواران ونیوکاسل برای پرندگان تزریق شوند.

تشخیص بموقع آبستنی وجدا نمودن حیوان آبستن از بقیه حیوانات.

جلوگیری از تغذیه حیوانات توسط بازدیدکنندگان.

۴ – کارکنان:

انتخاب افراد باید با توجه به معیارهایی نظیر علاقه مندی به حیوانات، تجربه کاری وسلامت جسمانی صورت گیرداز طرفی انجام آزمایشات ومعاینات مستمر پزشکی ،پوشیدن لباسهای یک شکل، قابل شستشو وضد عفونی کردن،استفاده از دستکش وچکمه وسپردن مسئولیت یک یا چند حیوان از یک گونه به هرفرد می‌تواند در حفظ نظم وبهداشت باغ وحش کمک نماید.

۵ – اطلاع رسانی:

به منظورراهنمایی بازدید کنندگان نصب راهنمای قفسها وساختمانها درورودی باغ وحش همچنین ارایه اطلاعات ضروری در خصوص حیوانات (نام فارسی، علمی وانگلیسی، محل زندگی، تغذیه، رفتارشناسی، عادات مخصوص، دوران بارداری، وضعیت حفاظتی و…) و نصب آن در نزدیک هر قفس الزامی می‌باشد.

 

نیازهای فیزیکی (متغیرهای غیرزنده) :

دما :

گونه‌های بومی را می‌توان بدون ملاحظات حرارتی نگهداری‌کرد. از آنجائی‌که محل نگهداری گربه سانان بزرگ دارای محوطه‌های باز است ، در این محل‌ها باید سایه بان ایجاد کرد تا در صورت تابیدن آفتاب و یا نزولات آسمانی محلی برای پناه گرفتن جانور وجود داشته باشد.در محل‌های سرپوشیده نگهداری حیوانات‌، ضمن رعایت تهویه کافی باید این نکته را در نظر داشت که چه در تابستان و چه در زمستان دمای اتاقها نباید از ۳۰ درجه سانتی گراد فراتر رود.

رطوبت :

در محل سرپوشیده نگهداری گربه سانان رطوبت باید بین ۳۰ تا ۵۰ درصد حفظ شود. از آنجائیکه این اتاقکها معمولاً توسط شیشه از محل بازدید کنندگان جدا می‌شود، رطوبت بیش از این موجب بخار گرفتگی و کدورت شیشه می‌شود. برای تهویه اتاقک‌ها می‌توان به ازای هر حیوان یک فوت مکعب هوا در دقیقه را در نظر گرفت.

نور :

در اکثر مواقع زمانیکه حیوان در فضای باز نگهداری می‌شود میزان نورکفایت می‌کند البته به شرطی که سایه بان مناسب برای پناه حیوان در نظر گرفته شود. ولی برای گونه‌های شب فعال می‌توان فضای بسته محل نگهداری را با نور کم (مانند نورهای فلورسنت) روشن کرد تا در زمان بازدید باغ وحش ، جانور فعالیت طبیعی (شبگردی) خود را نشان دهد.

ماده هشت-شرایط متقاضی:

۱ – تابعیت کشور جمهوری اسلامی ایران

۲ – اعتقاد به یکی از ادیان رسمی کشور

۳ – عدم سوءپیشینه درتخلفات زیست محیطی وشکار وصید

۱-۳ متقاضیانی که تابعیت غیرایرانی دارند باتشکیل موسسه حقوقی ثبت شده درجمهوری اسلامی ایران می‌توانند با شخصیت حقوقی موسسه مذکور،متقاضی موضوع این دستورالعمل باشند.