آموزش گره‌های کاربردی در بافت قالی

از ترکیب این دو گره گره هایی بوجود می آید که در کارهای تابلویی برجسته و هنری مورد استفاده قرار می گیرد.
گره های هنری به دو شکل مورد استفاده قرار می گیرند:

۱- برای بافته‌های گودبافی یا برجسته بافی
۲- بصورت ساده برای بافتهای ریز.

گره های فارسی را با نام های دیگری مانند سنه نامتقارن هم می‌شناسند.گره فارسی بر روی سه نوع چله پایه گذاری می شود که بطورکل گردش خامه‌ها یا پشم در زیر و روی تار گره فارسی را بوجود می‌آورد که در روی یکی از گره ها که تار رو می باشد گردش کرده و از پشت تار زیر گره فارسی عبور می کند. انواع روش‌های چله کشی به صورت زیر می باشد:

۱- چله های تخت با زاویه ۲۵ درجه
۲- چله های نیم لول با زاویه ۴۵ درجه
۳- چله های لول با زاویه۹۰ درجه

در گره فارسی از قلاب بافت استفاده نمی شود بلکه با استفاده از انگشتان دست زده می شود. گره فارسی به نسبت ترکی از پایداری کمتری برخوردار است و چله هم در گره فارسی شل تر از گره های ترکی است به همین دلیل چون چله شل تر است می توان با ناخن تارها را به سمت جلو کشید ولی در چله های ترکی این کار را نمی‌توان انجام دادو باید حتماً از قلاب بافت استفاده شود. و اما در مورد گره‌های هنری که از تشکیل گره‌های متقارن و نامتقارن گره هایی بنام گره‌های هنری تشکیل شده است که مرحوم عرب‌زاده ازاین نوع گره‌ها استفاده کرد وآنها را بوجود آورد که ازاین نوع گره‌های هنری در تصویربافی و همچنین کارهای برجسته و هنری که قیچی‌کاری می شود بصورت برجسته یا کارهای بعدبافی از این نوع گره‌ها استفاده می شود که بترتیب از مجموع این گره‌ها و دیگر گره‌ها چندین گره می توان بوجود اورد که به پاره‌ای از آنها اشاره می شود:

۱- گره تک تاری.
۲- گره کمان شیب یا بی‌گره بافی که در نوع بافت بنام گره‌های تقلبی معرفی شده بودند ولی در کارهای هنری بعنوان گره‌هایی که در تصویربافی کاربرد دارد مورد استفاده قرار می گیرد.
۳- گره آویز یا U شکل.
۴- گره اسپانیولی ( این نوع گره ها در منطقه ای ازاسپانیا کاربرد دارد ).
۵- گره قرضی
۶- گره اسپرت یا دو رنگ که در آنها از چند نوع رنگ استفاده می‌شود.
۷- گره خاص سنه که در منطقه سنندج مورد استفاده قرار می‌گیرد که از قدیم به این نام معروف بوده است.
۸- گره عکس بافت ترکی که همان گره‌های متقارن هستند و به‌صورت عکس بافت که بیشتر در بافت های برجسته ، گل برجسته و یا در ترمیم و مرمت بسیار زیاد مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۹- گره های مغلوب
۱۰- گره های پل
۱۱- گره های مضاعف

گره تک تاری ( گره پیچی ) :

این نوع گره بر روی تار رو یا زیر قرار می گیرد واین تار رو یا زیر بستگی به موقعیت نقشه یا محیط نقشه دارد که چه قسمتی مورد نیاز است این نوع گره پیچی یا تک تاری به این نحو است که یک تار را در بر می‌گیرد و خامه یا پشم از پشت آن عبور کرده از رو گردش کرده و مجدداً یک گردش با قلاب بافت از مابین این دو تار عبور می‌کند و به سمت پایین هدایت می‌شود یعنی درحقیقت خامه یا پشم یک گردش کامل به دور تارکرده ولی با قلاب بافت ازمیان دو تارعبور کرده و به پایین هدایت می‌شود که یک گره‌ای است که در نهایت وقتی به پایین قرار می گیرد یک پیچ را ایجاد می‌کند. یعنی با قلاب بافت خامه را به سمت پایین هدایت می کنیم.

گره کمانشیب ( بی گره ) :

در مورد گره کمانشیب یا بی گره که همانطور که از اسم آن مشخص است فقط خامه از پشت تار رو و یا زیر عبور می کند ولی بیشتر در گره‌های کمانشیب یا بی گره فقط از پشت تار زیر خامه عبور می‌کند و به پایین هدایت می شود. این نوع گره فقط در قسمت‌هایی در نقشه کاربرد دارد که بصورت خطی یا موهای فرد مورد استفاده قرار می گیرد که مرزهایی را در خطوط مشخص می‌کند که نقاط خیلی ظریفی هستند که حجمی را در برنمی‌گیرد مورد استفاده قرار می‌گیرد و بنام گره های کمانشیب یا بی‌گره معروف هستند. برای جفتی می توانیم جفت تارها را گرفته و فقط از پشت تارها عبور دهیم بستگی به محیط آن منطقه چهره دارد که دو تار را عبور بدهیم یا یک تار را عبور بدهیم و یا حتی چند تار بستگی دارد که خطوط ما به چه شکلی حرکت کرده‌اند عمود بر کار باشد، افقی باشد و یا مورب باشند به ترتیب رجهای بافت باید ببنیم در منطقه گره ، کمانشیب‌ها چند تار را در بر می گیرند.

گره آویز( داری شکل ):

در این نوع گره از یک تار استفاده می کنیم که فرقی نمی کند تار زیر باشد یا تار رو به این نحو که خامه را دولا نموده از پشت تار عبور می‌دهیم و بعد در ادامه قلاب را از توی داخل U شکل خامه عبور داده و سرهای نخ را گرفته و از توی قسمت U شکل به بیرون هدایت کرده که در نتیجه اینجا یک حرکت قلاب بوجود می‌آید که نتیجه می گیریم خامه به‌صورت U شکل عبور کرده و بعد سرهای خامه مجدداً گردش می‌کند و از توی تار واز داخل U شکل به سمت بیرون هدایت می شود و یک قلاب را بوجود می آورد همانند قلاب های زنجیربافی یا عایقی که در سر ریشه ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

گره اسپانیولی :

این نوع گره چون ساده و راحت است بیشتر بافندگان تبریزی و یا تصویر بافان این گره را خیلی مورد استفاده قرار می دهند. به این نحو که برروی تار زیر و یا رو، بیشتر برای پوشش دادن تار رو که گردش می‌کند مورد استفاده بیشتری قرار می‌گیرد که فقط ۵/۱ دور تار یا خامه به دور چله گردش می‌کند در نتیجه به سمت پایین هدایت می شود پس اگرچله را در نظر بگیریم خامه ما ۵/۱ دور گردش کرده و به پایین هدایت می شود که در نتیجه یک سر ساق خامه بر روی گره قرار می گیرد و ساق دیگر آن زیر این گره بافت قرار می گیرد که دو ساق درمابین در بالا و پایین گره محسوب می شود که حالت برجسته هم دارد که در گره های کناره گل‌های برجسته مورد استفاده قرار می گیرد و همچنین در تصویر بافی که بسیار برای تبریزی‌ها کاربرد دارد.

گره قرضی :

دو نوع گره قرضی وجود دارد یک نوع آن با یک ساق عبور می کند و نوع دیگر آن که با دو ساق خامه عبور می‌کند. بستگی به محیط نقشه دارد که یک ساق خامه یا برای قسمت یک نقطه مورد استفاه قرار می گیرد و یا دو ساق خامه عبور کند که محیط را پر کند که به این ترتیب است که یکی از تارهای رو را گرفته خامه را از لای آن عبور می دهیم و از مابین تارهای زیر و رو همانند جایگاه القاج یا عبور کردن پود ضخیم، دو تار را گرفته از مابین آنها عبور می‌دهیم و از نقطه مورد نظرمان که لازم داریم بیرون می‌آوریم که این نوع گره برای قسمتهایی کاربرد دارد که در آن موقعیت گره لازم ندارد ولی ما احتیاج به خامه داریم . یعنی اینکه در آن محیط ما دو نوع رنگ یا نگاره رنگی داریم اما نمی‌خواهیم نگاره سومی حجمی را در بر بگیرد باید از این نوع گره قرضی استفاده شود که پایه آن از تار رو گرفته می شود و از مابین تارهای زیر و رو از جایگاه پود ضخیم عبور می کند و از منطقه مورد نیاز ما بیرون می آید. چرا از روی تار عبور می‌کند؟ چون اگر از پشت تار زیر آن را عبور بدهیم بعنوان یک گره از پشت محسوب می شود بنابراین برای اینکه از پشت کار استتار بشود از تار رو استفاده می‌کنیم که در مابین این خامه ها این قسمت گره مهار شود و دیده نشود.

دورنگ یا اسپرت:

در این گره نسبت به قدرت رنگمان یک رشته خامه را دو لا نموده یا اینکه یک تاب آنرا باز کرده با تاب نخ متضاد آن مورد استفاده قرار می‌دهیم که دو رنگ مورد استفاده قرار می‌گیرد . به عنوان مثال رنگ مشکی و رنگ سفید که در اینجا به شکل عبور دادن نخ و یا به شکل گردش یا ترکی مورد استفاده قرار می‌گیرد که دو نوع نخ مورد استفاده قرار می‌دهیم یا فارسی یا ترکی. حال نحوه قرار گرفتن خامه یا نگاره رنگی در اینجا بسیار مهم است که نحوه گره در اینجا اگر بعنوان یک گره محسوب شود این یک گره بافت است نگاره رنگی را اگر به‌صورت عرضی حساب کنیم قسمت بالا سیاه و قسمت پایین سفید قرار داشته باشد در یک تصویر یک گره بافت نیمی از آن سیاه و نیم دیگر آن سفید که بر روی دو تار پایه‌گذاری شده باشد، نحوه زدن آن بصورت گره اسپرت یا دورنگ است که دو نوع خامه یعنی خامه سیاه دربالا و خامه سفید در قسمت پایین باید قرار بگیرد و در کنارهم به شکل موازی سیاه و سفید و بعد گره انجام شود یعنی جایگاه‌های هر کدام از نگاره‌های رنگی باید بر روی خودشان باشد و تابش نداشته باشد که در زمان زدن گره هر کدام در جایگاه خودشان گردش کند که در یک نقطه قرار گیرد.

گره سنه:

بافت خاص گره سنه به این شکل است که باید به نحوه بافت دقت داشته باشیم مخصوصاً در ترمیم و مرمت، روش بافت این گره به شکلی است که رفوگران باید از دقت کافی برخوردار باشند و نحوه بافت را نسبت با چله هایشان مطابقت بدهند به این شکل که نحوه بافت آن از کدام تارواز کدام قسمت شروع شده . بعنوان مثال اگر تار اول و تار رو را به‌عنوان یکی محسوب کردیم در اینجا یعنی یک جفت تار را بعنوان شماره یک، جفت دوم را بعنوان شماره دو و جفت سوم را به شماره سه در اینجا مشخص کرده ایم که در اینجا بصورت جفتی کار انجام می‌شود یعنی بعنوان مثال تار شماره یک و دو و سه، در اینجا گره بافت ما تار یک را گرفته یک جفت تار را گرفته و از پشت تار دو و سه عبور کرده و به بیرون هدایت می‌شود که در اینجا در منطقه بعد که بافت ادامه پیدا می‌کند دوباره شماره دو و سه را که انجام دادیم و خامه به بیرون هدایت شده در اینجا شماره یک را با دو و سه گرفته اینجا شماره سه راگردش داده با چهار و پنج گره می‌زنیم یعنی یک را با دو و سه، سه را با چهار و پنج گره می‌زنیم و در رج بعد یک و دو را با سه گره می‌زنیم و سه را با چهار و پنج گره می زنیم در اینجا نحوه قرارگرفتن گره های ما بصورت بلوکه‌ای انجام می‌شود که نحوه‌ای از گره است که بر روی همدیگر قرار می‌گیرد و این نوع گره چون با یکدیگر اتصال دارد در نوع بافت هم تاثیر دارد که ما در زمان مرمت هم باید به آن دقت کافی داشته باشیم.

گره عکس بافت ترکی:

این نوع گره بیشتر در برجسته بافی مورد استفاده قرار می‌گیرد و همچنین در نوع بافته هایی که در ترمیم و مرمت در قسمت خلاف بافت نشسته‌ایم و باید گره هم جهت بافت بزنیم که باید از گره عکس بافت استفاده کنیم که این نوع گره بافت کاربردش به این شکل است که ما بافته ها را زدیم شیب آنرا به سمت پایین زدیم ولی در نهایت کار خوابش آن به سمت بالا قرار می‌گیرد به این شکل که تار زیر یا رو فرقی ندارد (چون گره ترکی است) اما خامه از پشت تار عبور و بعد از زیر پرز خامه عبور می‌کند . گره در حقیقت زیر پرزها قرار می‌گیرد و بعد تار بعدی را گرفته از پشت آن عبور کرده از بالای عبور خامه هر دو پرز بافت به سمت بیرون هدایت می‌شود که در اینجا گره بافت در زیر دو پرز یا دو ساق خامه قرار‌گرفته است و شیب بافت چون گره بافت در زیر است به پایین . هیچگاه این گره نمی‌گذارد پرزها به سمت پایین قرار بگیرد . در نهایت پرزهای ما در اینجا بطرف بالا قرار می‌گیرد چون گره بافت مانع از خوابش به سمت پایین می شود پس پرز با یک دست کشیدن به بطرف بالا هدایت می شود.

گره مغلوب:

همانند گره قرضی است اما این نوع گره به‌این دلیل به‌عنوان مغلوب محسوب می شود که در قسمت بافت از یک نگاره رنگی استفاده می‌کنیم که با رنگهای اطراف همان منطقه گره تضاد دارد چون این گره از همان منطقه بیرون می آید و نسبت نگاره رنگی نسبت به نواحی اطرافش خیلی از قدرت کمتری برخوردار است و نواحی اطراف بر آن گره یا رنگ غلبه می‌کنند بعنوان گره مغلوب شناخته شده است یعنی نسبت به نگاره‌های رنگی اطراف مغلوب شده است و بیشتر در نقاط خیلی ریز در یک محدوده خیلی بزرگ رنگی مورد استفاده قرار می‌گیرد یعنی بعنوان یک نقطه در یک محدوده رنگی محاسبه می‌شود بعنوان مثال در یک محدوده رنگی به یک نقطه نیاز داریم که این نگاره های اطراف بر این نقطه رنگی غلبه کرده‌اند که این گره بعنوان گره مغلوب شده این نواحی محاسبه می شود و نحوه زدن این گره همانند گره قرضی است که یک خامه را از یک تار و از یک قسمت به یک نقطه دیگر که مورد نیاز است هدایت کرده که این ساق خامه بیشتر از الیاف خیلی ظریفی تشکیل شده است که قسمتی از تابش خامه را باز کرده و از یک نقطه به یک نقطه دیگر هدایت می کنیم و یا اینکه به صورت کمانشیب فقط از مابین تارها این خامه را عبور داده و مانند پود عمل کرده و فقط قسمتی از ساقه آنرا که خیلی نازک است از مابین تارها به بیرون هدایت می کنیم.

گره میانگیر (عرب زاده):

در دسته بندی از گره ها به این نوع گره اشاره نشد. این گره که مرحوم آقای عرب‌زاده از این نوع گره استفاده می کردند همان گره متقارن است اما زمانی که گردش خامه را پس از تار رو بر روی تار دوم انجام داده و قلاب بافت را از میان دو خامه عبور می دهیم . نحوه بافت این نوع گره متقارن با گره‌های متقارن دیگر در این است که ساق یکی از خامه های این نوع گره تمایل به بالا دارد یعنی این نوع گره متقارن یکی از ساق‌های آن به سمت پایین و شیب به یکی از اطراف است و یکی از ساق های آن به سمت بالا تمایل دارد و این نوع گره در گره های هنری مخصوصاً گره‌های بافت‌های برجسته کاربرد بسیار زیادی دارد که نحوه زدن آن هم همانند گره‌های ترکی متقارن است که تار رو یا زیر گرفته خامه را از پشت تار عبور داده در اینجا زمانی که می‌خواهیم قلاب بافت را از زیر خامه به تار دوم گرفته و بیرون بکشیم خامه را از مابین خامه زیری و خامه رویی عبور داده در اینجا و تار زیر یا رو را گرفته و ساق دوم را عبور می‌دهیم در اینجا یک پیچشی دارد که این پیچش که بر روی تار زیر و تار رو در ساق دوم قرار گرفته یک تمایلی دارد که در این نیمه دوم به سمت بالا است و نیمه اول ساق به سمت پایین که این پیچش یا گره متقارن برای گلهای برجسته کاربرد بسیار زیادی دارد.

گره پل:

این نوع گره که نوعی جفتی بافی است یک حرکت جهشی داریم که دو جفت تار را با همدیگر گره می زنیم و یک جفت تار وسط را از راه می‌اندازیم و گره های بعدی را استفاده می کنیم که برای منظره‌های درشت بافت خیلی مورد استفاده قرار می گیرد که خامه را از مابین تار زیر و رو یک جفت عبور می دهیم تار زیر و روی وسط را از رده خارج می کنیم و از یک جفت تار سوم یک گره ترکی زده می شود و به عبارتی یک پل مابین یک جفت تار یک، دو و سه در اینجا یک پل مابین دو از یک و سه ایجاد کرده‌ایم یک جفت گره ترکی که یک جفت تار دو را از رده خارج کرده است و بین یک و سه پلی شده است.

گره مضاعف:

این نوع گره، به گره پاپیونی یا گره بند کفشی معروف است این نوع گره در حقیقت یک جفت یا یک جفت ساق تار است که گردش کرده ولی در زمان زدن گره چهار ساق محسوب می‌شود و برای قسمت‌هایی که می‌خواهیم تراکم بافت بیشتر یا دوبل دیده شود مورد استفاده قرار می‌گیرد به این نحو که خامه را از پشت تار عبور می‌دهیم همانند گره ترکی و زمانی که از پشت تار زیر می‌خواهیم عبور دهیم قسمتی از تار رو را گرفته با قلاب بافت به بیرون هدایت می کنیم در حقیقت تمام ساقه خامه را عبور نداده ایم بلکه نیمی از ساقه خامه را عبور داده ایم در نتیجه ما اینجا دو ساق داریم و نیمی از این خامه است که به بیرون هدایت شده است که پس از قطع کردن با قیچی چهار ساق محسوب می شود در حقیقت یک گره بافت زده شده به اضافه اینکه با دو نخ خامه چهار ساق هم داریم یا به عنوان مثال یک جفت تار که هر خامه یک جفت تار را در بر دارد که دو ساق خامه محسوب می شود و در اینجا وقتی که یک گره بافت زده می‌شود چهار ساق پدیدار می‌شود و برای تراکم بیشتر در آن محیط مورد استفاده قرار می گیرد.

گره دوبل:

این نوع گره در دسته بندی اشاره‌ای نشده است در این نوع گره همین‌طور که از اسم آن مشخص است از استفاده کردن دو برابر نخ در متریک های خود که از دو رشته ساق خامه در گره بافت استفاده می‌شود در اینجا از ۴ ساق یا دو برابر متریک نخ مورد استفاده قرار می‌‌گیرد که در تراکم بافت و نقطه خیلی فرش را پرکار نشان می‌دهد و در قسمت‌هایی که می‌خواهیم غلبه کنیم کاربرد بیشتری دارد که این هم یا بصورت گره فارسی یا نامتقارن یا بصورت گره متقارن زده می‌شود حالا به هر نوعی که خواستیم اما چهار ساق یا دو رشته تاری مورد استفاده قرار می‌گیرد که بصورت تراکم زیاد محسوب می شود.در رابطه با نوع قرار گرفتن گره های هنری بر روی تارها. اگر یک گره بافت را یک خانه بصورت مربع در نظر بگیریم که یک گره بافت یک مربع را تشکیل بدهد به چهار قسمت آن یک خانه را تقسیم می کنیم یا بر روی نقشه یک خانه کوچک که یک گره محسوب می شود به چهار قسمت تقسیم کنیم حال اگر نگاره های رنگی ما در این یک خانه گره یا یک گره بافت حرکت هایی که انجام شده است را اگر رسم کنیم گره ها را در هنری مشخص می کند و به عبارتی ما باید از یک ساقه خامه در یک قسمت مورد استفاده قرار دهیم یعنی یک متریک خامه ما بعنوان مثال متریک نمره ۱۰ را که برای مثلاً پنج مورد استفاده قرار می‌گیرد را برای این گره استفاده کنیم این یک متریک نمره ی ۱۰ یک گره بافت را تشکیل می دهد که یک مربع است حال که می‌خواهیم چهار نقطه برای آن تشکیل بدهیم باید متریک نمره۱۰ را به چهار قسمت تقسیم کنیم ( یعنی پشم را دو لا کرده و باز هرلا را به دو قسمت تقسیم می‌کنیم)، خود پشم مرینوس به چهار قسمت تقسیم شده است که ما هر الیاف را برای یک قسمت از این خانه ها مورد استفاده برای گره های هنری فرش قرار می دهیم که هر کدام از این الیاف نوعی از گره را برای ما در بافت مشخص می کند.