اختراع شیشه تحولی عظیم در معماری دنیا ایجاد کرد. به گونهای که امروزه شهرهای جهان زیبایی خود را مدیون این تحول بزرگ درصنعت تولید میدانند.
شیشه به واسطه حرارت دادن و سرد کردن ترکیبی از شن، کربنات سدیم و آهک تولید میشود.
تاریخچه تولید و کاربرد شیشه به حدود بیش از ۴ هزار سال پیش برمیگردد ولی تقریبا ۲ هزار سال پس از کشف آن بود که کاربرد شیشه در پنجرهها مطرح شد.
روش تولید شیشه به روش بادی امکان ایجاد شیشههای ظریف برای پنجرهها را میسر کرد که در قطعات مستطیلی با ابعاد حداکثر۴۰۰ در ۳۰۰ میلیمتر درصفحات مدور تولید میشد.
بلافاصله پس از کشف این روش، ونیزیها متد استوانهای را کشف کردند که این روش حدود ۸۰۰ سال برای تولید شیشه به کار برده میشد. در این روش درون یک استوانه شیشهای توخالی دمیده، از طول برش داده و سپس صاف و صیقل داده میشد. با این روش ورقههای بزرگتری تولید میشد ولی حرارت مجدد و صاف کردن شیشه منجر به خرابی سطح شیشه میشد. به هر حال همراه با پیشرفت تکنولوژی روشهایی برای تولید شیشههایی که در ساختمانها کارایی داشته باشند، ابداع شد. آنها به صورت عنصری طبیعی و لازم در کلیساهای بزرگ در شمال اروپا به کار برده میشدند که تا اواخر هزاره اول پس از میلاد نیز این روند ادامه داشت.
با تغییرسبک معماری از رومی به گوتیک، کاربرد شیشه در دنیای معماری جایگاه خود را تا ابد پیدا کرد. شاید بتوان معماری سبک گوتیک در شمال اروپا را دوره اول معماری شیشهای نامید. جابهجایی قسمتهایی از دیوارهای سنگی بزرگ معماران را قادر به خلق آثار چشمگیری در تاریخ کرد. شیشه خود به خود جایگاه خود را در معماری پیدا کرد و شیشههای بسیار زیبا کمکم در معماری بناها دیده شدند. معماری سبک گوتیک به منظور جستجوی نور به وجود آمد، جستجوی درخشش، سبکی و بیوزنی. پنجرههایی که در سبک گوتیک به کار برده میشد معمولا با شیشههای رنگی توسط هنرمندان نقاشی و تزیین میشد.
در اواخرقرن شانزدهم به کارگیری شیشه به عنوان سمبلی از ثروت و تجمل در انگلستان در نظر گرفته میشد. شیشه وسیلهای بسیار گرانقیمت بود و بنابراین استفاده از آن در ساختمان و حتی گاهی اوقات به کار بردن آن به جای دیوارحالت تظاهر به ثروت بود. بدین ترتیب در انگلستان شیوههای غیر متعارف استفاده از شیشه رایج شد. در نیمه اول قرن نوزدهم بود که مراکز هنری به راه افتادند و بدین ترتیب زبان نوینی در معماری به وجود آمد، پنجرههایی که نور بهراحتی و فراوانی از آنها عبور کند و معماری از آن حالت سنتی خارج شد و شیشه جایگاه و کاربرد واقعی خود را پیدا کرد. به دنبال انقلاب صنعتی در بریتانیا و به موازات آن بهکارگیری آهن در ساختمانها، پروژههایی مثل کاخ کریستال پاکستون اجرا شد.
پاکستون با به کارگیری دانش خود در طراحیسنتی، استفاده از شیشه و برش دادن آن به روش سریع و خارقالعاده، شگفتیهایی در معماری نوین ایجاد کرد.
آغاز قرن بیستم در واقع عصر فضا و زمان نامگذاری شده است، عصر زیباییشناسی در حرکت، متغیر بودن و هیجان در ماشین.
پل شبارت در کتاب معماری شیشهای خود در سال ۱۹۱۴ مینویسد:
«…ما بیشتر زندگیمان را در اتاقهای بسته سر کردهایم. این فرهنگی است که با آن بزرگ شدهایم و خو گرفتهایم. سبک معماری ما تا حد زیادی تحت تاثیر فرهنگ ما بوده است. چنانچه بخواهیم تغییری در فرهنگمان ایجاد کنیم به ناچار باید در سبک معماریمان تغییر ایجاد کنیم و این امر تنها به وسیله ترک اتاقهای بسته و تغییر دادن آنها حاصل میشود. با نهادینه شدن و معرفی معماری شیشهای، راه برای عبور نور طبیعی خورشید، ماه و ستارگان نه فقط از طریق پنجرهای کوچک بلکه از طریق دیوارها که صرفا از شیشه و آن هم شیشههای رنگی ساخته میشوند، هموار میشود. بدین ترتیب محیط جدیدی که به وجود میآوریم، فرهنگی نوین را با خود به همراه میآورد.»
غرفههای شیشهای برونو تات نیز به همین منظور طراحی شد و هدفی مشابه را دنبال میکرد که آن بهکارگیری بهینه شیشه و استفاده از شفافیت و روشنایی آن در آینده معماری بود. البته شیشه جزو لاینفک کارهای معماران بزرگ از جمله مایس وان دور روحه، لو کوربوسیر و فرانک لیود است.
طی نیمه اول قرن بیستم، به جهت توسعه صنعت و تکنولوژی، بهبود و پیشرفتهایی در ساختار کارهای شیشهای پدید آمد و بالاخره در اوایل دهه۱۹۵۰ پیشرفتی در صنعت تولید شیشه حاصل شد که تا به امروز ادامه دارد.
آلیستار پیلکینگتون روش شناوری شیشه مذاب بر سطح فلز مذاب را ابداع کرد که امروزه از آن به عنوان فرآیند شناور یاد میشود. با این روش ورقههای شیشهای کاملا صاف و هموار تولید میشود که امروزه روشی غالب در تولید شیشه در سراسر جهان است.
شیشه به اشکال مختلف مورد استفاده قرار میگیرد. در ساخت لوازم تزیینی مانند گل، تابلو و غیره در ساختن ظروف آزمایشگاهی و یا ظروف آشپزخانه مانند لیوان، بطری و غیره و بالاخره در ساختن شیشههای مسطح که در دو نوع ساده و مشجر عرضه میگردد و مصارف مختلفی دارد که عمدهترین کاربرد آن به عنوان در و پنجره در کارهای ساختمانی است که به شکلهای مختلف اعم از شیشههای شفاف، نیمه شفاف و رنگی، جاذب حرارت، ایمنی، دوجداره، سکوریت و… وجود دارد.
همچنین در آینهسازی، صنایعنشکن، صنایع یخچالسازی، میزهای شیشهای، انواع شیشه رومیزی و تیغهکاری ساختمان کاربرد دارد.
به دو طریق میتوان شیشه رنگی بدست آورد:
۱-با افزودن و کم کردن بعضی مواد شیمیایی در مصالح اولیه تهیه شیشه. برای نمونه اکسیدهای مسی به شیشه رنگهای مختلف قرمز میدهد و رنگ آبی پررنگ بوسیله اکسید کبالت به دست میآید. رنگ زرد با افزودن مقداری اکسید اورانیوم و کادمیوم حاصل میگردد.
۲- شیشه سفید را در شیشه مذاب رنگی فرو میبرند تا دو روی آن رنگی شود. شیشههای رنگی در ویترین مغازهها، نمایشگاهها، آزمایشگاهها و ساختمانهای صنعتی بهکار میروند.
