یکی از پیشرفته ترین و جامعترین گردهماییهای عصر صنعت و تکنولوژی نمایشگاههای جهانی (اکسپو) است که به فاصله زمانی پنج یا دو و سه ساله با میزبانی کشورهای مختلف برگزار می شود.
ایده برگزاری نمایشگاه های جهانی (اکسپو) به سنت رایج برگزاری نمایشگاههای سالانه در فرانسه باز میگردد. درسال ۱۸۴۴ نمایشگاهی باعنوان نمایشگاه صنعتی فرانسه درپاریس برگزارشدکه این نمایشگاه زمینهساز ادامه این قبیل نمایشگاهها درسطح بینالمللی و با نام نمایشگاه جهانی بود. اولین دوره این نمایشگاههاپسازانقلاب صنعتی بانام «نمایشگاه بزرگ» درهایدپارک لندن درسال ۱۸۵۱ برگزارشد و به این ترتیب نمایشگاههای جهانی ازاواسط قرن نوزدهم سازماندهی شدند.
این نمایشگاهها که مدرنترین نوع نمایشگاه محسوب میشوند و دارای سابقهای طولانی هستند که علاوه بر بازتاب تجربیات متنوع بشری در موضوعات جهانی، آخرین دستاوردها و آفرینشهای علمی، فرهنگی و صنعتی و دورنمای توسعه کشورها را در معرض نمایش قرار میدهند. بیشترین تمرکز اکسپو روی موضوعات جهانی مانند فناوری، نوآوری و هماهنگی با محیطزیست است و هدف اصلی از برگزاری آنها گسترش تبادلات فرهنگی، بسط مناسبات اقتصادی و سیاسی، انتقال فناوریهای پیشرفته، معرفی هویت ملی و دستاوردهای کشورها در زمینههای گوناگون و توسعه صنعت گردشگری است و میتوان گفت بهصورت غیر مستقیم و در درازمدت در اختیار تجارت قرار میگیرند. میزبانی نمایشگاه اکسپو برای توسعه اقتصادی، اجتماعی و زیرساختی شهرهای میزبان و داد و ستدها و همکاریهای بینالمللی بسیار کارساز است.
اکسپوها اصولا با موضوعی خاص توسط کشورهای پیشرفته جهان برگزار میشوند و در طول مدت برگزاری کشور میزبان و سایر کشورهای جهان همراه با سازمانهای تخصصی و مراکز بینالمللی علمی و اجرایی مقاصد و مفاهیم نوین صنعتی، علمی و فرهنگی را با الهام از فناوریهای گذشته، حال و آینده تجسم کرده و در معرض قضاوت مردم جهان قرار میدهند. قابلتوجه است که غرفههای این نمایشگاهها براساس موضوعاتی خاص برقرار میشوند تا تفسیر کشور مربوطه از موضوع وقت نمایشگاه را نشان دهند.
مسوولیت تصویب برگزاری نمایشگاههای اکسپو بر عهده دفتر نمایشگاه بینالمللی یا بیآیای است. این نمایشگاهها در فاصلههای پنج ساله و دو یا سهساله و هرکدام به مدت شش و سه ماه برگزار میشوند.
طبق قوانین دفتر بینالمللی نمایشگاهها در نمایشگاههای جامع، وظیفه طراحی و احداث پاویونها بر عهده کشورهای شرکتکننده است، بنابراین کشورها با سلیقه خود از فضای اختصاص یافته استفاده میکنند. اما این روند در اکسپوهای تخصصی متفاوت است و کشور میزبان مسوولیت ایجاد این پاویونها را بر عهده دارد. اصولا نمایشگاهها به مدت ۹۰ تا ۱۸۰ روز ادامه مییابند. در این دوره زمانی نمایشگاهها تاثیر مثبتی در شهر، منطقه و کشوری که این رویداد در آن اتفاق میافتد، دارند. شهرهای میزبان به لطف این نمایشگاهها به یک نام تجاری تبدیل شده و ساختمانهای بهیاد ماندنی نیز به دست میآورند که در بین آنها میتوان به ایفل در پاریس، پونته و اسکوداگاما در لیسبون و اتمیوم در بروکسل اشاره کرد.
نخستین تجربه شرکت ایران در اکسپوهای جهانی، اکسپوی لندن بود که در سال ۱۸۵۱ میلادی در زمان امیرکبیر برگزار شد و شعار آن «صنعت برای تمام ملل» بود. پس از آن، ایران در اکسپوی ۱۸۶۷ پاریس با شعار «کشاورزی، صنعت و هنر»، اکسپوی ۱۸۷۳ وین اتریش با شعار «فرهنگ و تحصیل»، اکسپوی ۱۹۰۰ پاریس با شعار «ارزیابی یک قرن»، اکسپوی ۱۹۶۷ مونترال کانادا با شعار «انسان و دنیای او»، اکسپوی ۱۹۹۳ تائجون کره جنوبی با شعار «چالش مسیر جدید توسعه»، اکسپوی ۱۹۹۸ لیسبون پرتغال با شعار «اقیانوسها: میراثی برای آینده»، اکسپوی ۲۰۰۰ هانوفر آلمان با شعار «انسان، طبیعت و تکنولوژی»، اکسپوی ۲۰۰۵ آیچی ژاپن با شعار «خرد طبیعت»، اکسپوی ۲۰۱۰ شانگهای چین با شعار «شهر سالم، زندگی سالم» و اکسپوی ۲۰۱۵ میلان ایتالیا با شعار «تغذیه زمین، انرژی برای حیات» حضور فعالانه داشته است.
«پدیدار شناسی نمایشگاههای جهانی» عنوان کتابی است از محمد سعادتیپور که تاریخچه کامل اکسپو از نخستین اکسپو در ۱۸۵۱ لندن تا اکسپوی ۲۰۱۵ میلان ایتالیا را بیان میکند و به معرفی کشورهای میزبان و موقعیت جغرافیایی آنها، مشخصات، اهداف و شعار خاص اکسپوها میپردازد. به نوشته سعادتیپور، جای خالی یک مرجع و منبع غنی درباره تاریخچه شکلگیری نمایشگاههای جهانی یا همان اکسپوها، عامل اصلی نگارش این کتاب بوده است.
او در مقدمه این کتاب آورده است: با توجه به اینکه در این زمینه در گذشته تلاش منسجمی نیز انجامنشده و منابع فارسی بسیار محدود بودند، بنابراین تصمیم گرفتم دست بهکار شده و با استفاده از تجربههایی که به واسطه حضور در اکسپوهای مختلف کسب کرده بودم، کتابی جامع در این زمینه به چاپ برسانم. کمبود عکسهای مربوط به اکسپوهایی که در سالهای دورتر برگزار شده بودند نیز از عمده مشکلات فراروی نگارش این کتاب بود. بنابراین سعی کردم تجربهها و دانش خود را برای آگاهی عامه مردم در زمینه نقش این نمایشگاهها و در راستای شناخت ظرفیتهای طبیعی و صنعتی کشور در قالب این کتاب منعکس کنم.
وی در ادامه یادآور میشود: همهچیز بر مشاهدات عینی من در کشورهای مختلف پایهریزی شد. من در اکسپوهای ۲۰۰۰ هانوفر، ۲۰۰۵ آیچی، ۲۰۱۰ شانگهای و ۲۰۱۵ میلان حضور داشتم و اندوختههای من در این اکسپوها تا حدود زیادی چراغ راه نگارش کتاب بود. تمامی عکسهای مربوط به این اکسپوها برای اطلاعات بیشتر مخاطب توسط خود من گرفته شد و در این کتاب از آنها استفاده کردم. سعادتیپور درخصوص تاریخچه و میزبان اکسپوهای جامع و تخصصی تا سال ۲۰۱۲ مینویسد: کشورهای ایالاتمتحده آمریکا (۱۶ بار)، فرانسه (۶ بار)، بلژیک (۶ بار)، اسپانیا (۵ بار)، استرالیا (۳ بار)، ژاپن (۳بار)، ایتالیا (۲ بار)، انگلیس (۲ بار)، کانادا (۲ بار)، چین (۲ بار)، کرهجنوبی (۲ بار)، اتریش (۱ بار)، آلمان (۱ بار)، ایرلند (۱ بار) و پرتغال (۱ بار) میزبان نمایشگاههای اکسپو جامع و تخصصی در شهرهای مختلف (۲۵کشور) بودهاند.نکته قابلتوجه و مثبت کتاب مورد بحث، ارائه تصاویر متنوع و با کیفیت اکسپوها در مراحل مختلف برگزاری است که مجموعهای کامل از تاریخچه و ماهیت اکسپوها و ویژگیهای آنها را به تصویر میکشد. این کتاب نخستین مرجع قابل استناد برای فعالان حوزه صنعت نمایشگاهی، به خصوص اکسپو است.
