آثار تاریخی به جای مانده از دوران هخامنشیان و آتشکده‌های زمان ساسانی همگی حاکی از این مطلب است که ایرانیان باستان از بیش از سی قرن پیش آهک و ملاتهای آبی را می‌شناخته‌اند و از آنها در ساخت و ساز بناها استفاده می‌کرده‌اند. آثار باستانی شهر شوش که از زمان ایلامی‌ها بجا مانده و آثار باستانی اصفهان در دوران صفویه (نظیر سی و سه پل، پل خواجو و . . .) همگی حاکی از این مطلب است که در پی سازی آنها از ملات آهک و شفته آهکی استفاده شده‌است. در تخت جمشید در کف کاخ هخامنشیان آثاری از یک بتن سخت و سرخ رنگ دیده شده که کاوشگران نمونه آنرا از اختلاط نسبت معینی از آهک و آب و گرد آجر بازسازی کرده‌اند. به عقیده محققین این ملات که به همین نام ملات سرخ مرسوم بوده، از ایران به هند و از آنجا به کشورهای اروپایی و کتب علمی‌راه یافته‌است. نکته قابل توجه این که در بنادر جنوبی ایران به خصوص بندر خمیر از قدیم ساخت ملاتی بنام ساروج رواج داشته که هنوز هم از آن استفاده می‌شود. در این مناطق از نوعی معدن خاک بنام گِل آهک که مخلوط خاک رس و سنگ آهک است برداشت کرده و خمیری می‌سازند و سپس خمیر را به خشت تبدیل کرده و در کوره می‌پزند، محصول پخته شده را پس از سرد کردن کوبیده و نرم می‌کنند و گرد الک شده و نرم آنرا ساروج می‌نامند. ملات این فراورده مخصوص در مناطق مرطوب جنوبی برای ساخت ابنیه دریایی و کف و دیواره آبگیرها مقاومت قابل توجهی دارد.

با آغاز قرن چهاردهم خورشیدی رویکرد جدیدی به سوی توسعه اقتصادی و مدرن سازی کشور مد نظر قرار گرفت و به تبع آن طرح‌های بسیاری از قبیل خطوط راه‌آهن، سدها، جاده‌ها، اماکن آموزشی و عمومی متعددی در دستورکار قرارگرفت. ساخت تأسیسات و ساختمان‌های جدید، استفاده از مصالح جدید را نیز در سرلوحه برنامه‌های توسعه‌ای قرار می‌داد که بالطبع سیمان یکی از مهم‌ترین این مصالح بود. ایرانیان به خصوص در مناطق شمالی خلیج ‌فارس از نوعی ملات به نام ساروج ( یا سارو به گویش محلی) جهت استحکام و آب ‌بندی در ساختمان حمامها، آب‌انبارها، حوضها و ساختمانهای مهم استفاده می‌شده است . در ساختمان سد دز بر روی رود کارون که در زمان شاهپور دوم ساخته شد و بند امیر که در زمان عضدالدوله دیلمی بنا گردید و همچنین در ساختمان آب‌انبارهای قدیمی از ترکیبات مشابه سیمان استفاده شده است که خواص جالب و مقاومت بالایی دارد. معروف‌ترین این ساروج‌ها، ساروج خمیر است که در بندر خمیر در حاشیه خلیج فارس تهیه میشد و هنوز تاسیسات بندری ساخته شده با این نوع ملات در نقاطی از بندر لنگه و بندر بوشهر پابرجا هستند.

اینکه از چه موقع مصرف سیمان به شکل امروزی در ایران رایج شده چندان مشخص نیست، اما آنچه که مسلم است ورود سیمان در ایران توسط بیگانگان بوده که از آن برای ساختن بناهایی نظیر کلیسا، سفارتخانه و تأسیسات بندری استفاده شده است.فکر ایجاد کارخانه سیمان در ایران و انجام بررسی های لازم روی مواد اولیه مناسب سیمان سازی از سالهای ۱۳۰۷ شروع و نهایتاً در شهریور سال ۱۳۱۰ بین دولت ایران و شرکت ایران و سوئد قرارداد خرید یک کارخانه سیمان به ظرفیت ۱۰۰ تن در روز از شرگت دانمارکی اف.ال.اسمیت (F.L. Smith) بسته شد. حاصل مطالعات روی مواد اولیه، انتخاب کوه سرسره در جوار شهر ری در هفت کیلومتری جنوب تهران در امتداد کوه بی بی شهربانو بود. با گذشت زمان و افزایش تقاضا برای این محصول، نیاز به کارخانه‌های دیگر آشکار شد. بر این اساس در سال ۱۳۱۴، کارخانه دیگری با ظرفیت روزانه ۲۰۰ تن از شرکت آلمانی پولیزیوس خریداری و در سال ۱۳۱۵ در جوار کارخانه قبلی عملیات ساختمانی آن شروع و در سال ۱۳۱۶ بهره‌برداری از واحد دوم آغاز شد.

با گذشت بیش از هشتاد سال در حال حاضر ۶۴ کارخانه سیمان در ایران با تولید حدود ۷۷ میلیون تن در سال وجود دارد.

پیدایش صنعت سیمان سازی در ایران

نخستین مراحل کاربرد سیمان در ایران به وسیله خارجی ها به منظور مصرف در اماکن و تاسیسات خود از قبیل کلیساها ، سفارتخانه هاو بنادر تجارتی و نظایر آن وارد ایران گردید ولی تحولات اجتماعی و حرکات صنعتی شدن کشور ، لزوم تهیه سیمان را روز به روز زیادتر نمود و از زمانی که احداث ساختمان های بزرگ همچون ساختمان راه آهن دولتی ، پل ها و تونل ها و ایستگاهها آغاز گردید سیمان نیز در گروه اقلام وارداتی کشور قرار گرفت ، نظر به اینکه کالای مزبور در داخل تولید نمی گردید، لذا همه ساله مبالغی ارز برای ورود آن از کشور خارج می شد، در حالی که مواد اولیه به منظور تولید سیمان در داخل کشور به وفور موجود بود. از این رو دولت تصمیم گرفت . ماشین آلات لازم را برای احداث کارخانه کوچکی با ظرفیت تولیدی یکصد تن سیمان در روز خریداری نماید ، و در سال ۱۳۱۰ از محل عایدات قند و شکر که جهت مخارج احداث راه آهن تخصیص یافته بود ، برای تاسیس کارخانه سیمان اقدام به عمل آمد و در بهمن ماه ۱۳۱۰ در هفت کیلومتری جنوب تهران نزدیک به کوههای بی بی شهر بانو و کوه سرسره احداث کارخانه سیمان آغاز شد ، و در دیماه ۱۳۱۲ خاتمه پذیرفت و ماشین های آن از کارخانه اف ال اسمیت (F.L. SMIDT) دانمارکی خریداری و نصب گردید و کارخانه اواخر سال ۱۳۱۲ رسماً شروع به بهره برداری نمود .

اما نظر به اینکه مصرف سیمان روز به روز زیادتر می شد و محصول کارخانجات فوق ، احتیاجات داخلی را پاسخگو نبود ، لذا کارخانه جدید دیگری با ظرفیت روزانه۲۰۰ تن سیمان در جنوب کارخانه اولیه تاسیس و در سال ۱۳۱۵ ساختمان سازی آن شروع و در اوایل سال ۱۳۱۶ خاتمه یافت و ماشین آلات کارخانه جدید از کارخانه پولیزیوس(Polysius) آلمان خریداری و نصب گردید. استقبال مردم از سیمان ، دولت را بر آن داشت تا کارخانه سیصد تنی دیگری از کارخانه پولیزیوس خریداری و در مجاورت کوره های یکصد تنی و دویست تنی موجود نصب نمایدو کلیه اقدامات لازم برای خرید ماشین آلات و ساخت مزبور آغاز گردید ولی بعلت شروع جنگ جهانی دوم و عدم ارتباط با کشور آلمان ، تکمیل طرح متوقف ماند. بالاخره در سال ۱۳۳۰ بنا به پیشنهاد شرکت مصالح ساختمانی و موافقت سازمان برنامه برای راه اندازی این کارخانه که حدود ۵۷ درصد ساختمان های مربوط به آن در خلال سال های ۱۳۱۸ تا ۱۳۲۰ به پایان رسیده بود اقدام به عمل آمد که سرانجام با خرید ماشین آلات از کمپانی پولیزیوس آلمان و نصب آن در شش ماهه دوم سال ۱۳۳۴ بهره برداری از کارخانه سیصد تنی شروع گردید. در سال ۱۳۱۷ فکر ایجاد یک کارخانه سیصد تنی در ناحیه لرستان و سه کارخانه یکصد تنی در تبریز، مشهد و شیراز جزء برنامه کار وزارت صنایع و معادن قرار گرفت که بعلت بروز جنگ بین المللی دوم عملیات اجرایی آنها راکد ماند.

ایران به عنوان چهارمین تولید کننده دنیا، حدود ۲ درصد از سهم جهانی تولید سیمان به خود اختصاص داده است. در زیراطلاعات صنعت سیمان به صورت کلی ارائه شده است:

– تعداد کارخانه های فعال: ۶۸

– تعداد کوره های فعال: ۹۳

– ظرفیت اسمی (بر اساس تولید کلینکر) : ۷/ ۷۵ میلیون تن

– تولید سیمان در سال ۱۳۹۲ : ۷۱ میلیون تن

– مصرف داخلی سیمان در سال ۱۳۹۲ : ۶/ ۵۵ میلیون تن

– مصرف سرانه سیمان: ۷۲۷ کیلوگرم

– صادرات سیمان وکلینکردر سال۱۳۹۲: ۸ / ۱۸ میلیون تن

– ظرفیت در حال توسعه: حدود ۱۳ میلیون تن

– سهم صنعت در تولید ناخالص ملی: ۰/۸ درصد

شایان ذکر است چین با تولید ۲۱۸۲ میلیون تن، هند با تولید ۲۳۴ میلیون تن و ایالات متحده با تولید ۷۹ میلیون تن در سال، سه کشور اول جهان در تولید سیمان محسوب می گردند.