ناسا از یک میراث طولانی از اکتشافات فضایی برخوردار بوده و در طول تاریخ فعالیت خود به موفقیتهایی چون استقرار کاوشگرهایی بر روی سطح سیاره مریخ، نمونهبرداری از جو مشتری، کاوش زحل و زهره و حتی فرود انسان در ماه نایل شده است.
در این گزارش به معرفی فهرستی از ماموریت بزرگ علمی ناسا پرداخته شده است:
فضاپیماهای «پایونیر ۱۰» و «پایونیر ۱۱» که در سالهای ۱۹۷۲ و ۱۹۷۳ به فضا پرتاب شدهاند، جزو نخستین فضاپیماهایی بودند که از سیارات غولپیکر گازی مشتری و زحل بازدید کردند.
پایونیر ۱۰ اولین کاوشگری بود که در نوار سیارکی منظومه شمسی بین سیارات مریخ و مشتری حرکت کرد. سپس این فضاپیما پس از یک سال و نیم از پرتاب خود، نخستین پرواز را در اطراف سیاره مشتری انجام داد. نتیجه این پرواز، تصاویر جالب از نقطه عظیم قرمز و ردیفهای وسیع قرمز رنگ بود که سیاره را در بر گرفته بودند.
پس از حدود یک سال، ففضاپیمای “پایونیر ۱۱ “ از کنار سیاره مشتری گذر کرده و به سمت سیاره زحل رفت. نتیجه این سفر کشف چند قمر کوچک ناشناخته در اطراف سیاره و یک حلقه جدید بود.
هر دو کاوشگر اکنون دیگر پیامی ارسال نکرده و مسیر یک طرفه خود را به سوی ماورای منظومه شمسی ادامه میدهند.
کمی پس از پرتاب فضاپیماهای “پایونیر”، کاوشگرهای «وویجر ۱» و «وویجر ۲» وارد فضا شدند. این دو فضاپیما به اکتشافات مهمی در مورد سیارات مشتری و زحل از جمله حلقههای اطراف مشتری و وجود حالت آتشفشانی در قمر “آیو” این سیاره دست یافتند.
وویجر ۱ یک فضاپیمای کاوشگر فضایی با وزن ۷۲۲ کیلوگرم است که با هدف مطالعه منظومه شمسی بیرونی در ۵ سپتامبر ۱۹۷۷ یعنی ۱۶ روز پس از همتای خود ویجر ۲ در قالب برنامه وویجر توسط ناسا به فضا پرتاب شد. وویجر ۱ همچنان به شبکه فضای دوردست ارتباط دارد. این فضاپیما با فاصله ۱۴۲٫۳۱ واحد فضایی (معادل ۲۱٫۲۸۹ میلیارد کیلومتر) از خورشید در ۲۵ سپتامبر سال ۲۰۱۸ میلادی، دورترین فضاپیما از زمین و تنها فضاپیمایی به شمار میرود که به فضای بین ستارهای راه یافته است. هدف نخستین این فضاپیما مانند دیگر کاوشگر ناسا که وویجر ۲ نام دارد، مطالعه سیارههای مشتری، زحل، اورانوس و نپتون بود، ماموریتی که در سال ۱۹۸۹ کامل شد.
“وویجر” به سفر به سوی سیاره اورانوس پرداخته و موفق به کشف ۱۰ قمر جدید شد. همچنین در مورد “نپتون” نیز دریافت که وزن این سیاره بسیار کمتر از تصورات ستاره شناسان است.
هر دو فضاپیما از نیروی کافی برای ارسال علائم رادیویی حداقل تا سال ۲۰۲۵ برخوردار بوده و اکنون در حال بررسی لبه منظومه شمسی و آغاز فضای میانستارهیی هستند. «وویجر ۲» در حال حاضر با فاصله چندین برابر زمین تا خورشید، دورترین جسم ساخت دست بشر از زمین محسوب میشود.
کاوشگرناهمسانگردیریزموجیویلکینسون (دبلیومپ) که در سال ۲۰۰۱ پرتاب شده، شاید از شهرت زیادی برخوردار نباشد اما این فضاپیما به اندازهگیری دقیق دمای تابش باقیمانده از انفجار بزرگ میپردازد. دبلیومپ، با نقشهبرداری از نوسانات تابش زمینه کیهانی، نویدبخش یک حرکت رو به جلو در نظریات کیهانشناسی در مورد طبیعت و منشا جهان بوده است.
در میان اکتشافات دیگر، دادههای دبلیومپ به نمایش یک برآورد بسیار دقیقتر از سن جهان پرداخته و آن را حدود ۱۳.۷ میلیارد سال تخمین زدهاست. همچنین تائید کرده که ۹۵ درصد جهان از اجزایی مانند ماده تاریک و انرژی تاریک تشکیل شده که اطلاعات بسیار ناچیری از آنها در دست انسان است.
یک فضاپیمای دیگر با تاثیر عمیق در کیهانشناسی و فیزیک نجوم، تلسکوپ فضایی «اسپیتزر» بوده که به مشاهده آسمانها با نور مادون قرمز میپردازد. این نور که از طول موج طولانیتر از نور مرئی برخوردار بوده تا حد زیادی با جو زمین متوقف میشود.
این تلسکوپ علاوه بر ثبت تصاویر خارقالعاده از کهکشانها، سحابیها و ستارگان، همچین موفق به دستیابی به اکتشافات علمی بسیاری شده است. در سال ۲۰۰۵ “اسپیتزر” توانست برای اولین بار نور سیارات فراخورشیدی را شناسایی کند. در یک رصد دیگر ستارهشناسان بر این تصور هستند که احتمالا این تلسکوپ حتی موفق به ثبت برخی از ستارگان اولیه جهان شده است.
این مریخنوردهای ناسا که تنها برای ماموریت ۹۰ روزه طراحی شده بودند، اکنون پس از پنج سال هنوز در حال بررسی سطح سیاره سرخ هستند. این کاوشگر اکتشاف مریخ دوقلو در ژانویه ۲۰۰۴ در دو سوی متضاد مریخ فرود آمدند. از آن زمان آنها به حرکت در سطح این سیاره، بررسی دهانهها و تپههای آن پرداختهاند.
از جمله اکتشافات بسیار این دو مریخنورد، شناسایی شواهد وجود آب مایع در سطح مریخ در سالهای دور است.
این فضاپیمای مشترک ناسا و ایسا در سال ۱۹۹۷ به فضا به مقصد سیاره زحل پرتاب شده و در سال ۲۰۰۴ به مقصد خود رسید. از آن زمان این فضاپیما به گردش در اطراف این جهان حلقهدار، ثبت تصاویر جالب از این حلقهها، قمرها و آبوهوای آن پرداخته است.
کاوشگر «هویگنس» از «کاسینی» جدا شده و یک سفر مستقل را به سوی قمر “تیتان” پیش گرفته که حاصل آن فرود در سطح جامد این قمر در سال ۲۰۰۵ بود. اگرچه فضاپیمای پیشین از زحل بازدید کرده اما کاسینی اولین فضاپیمایی بوده که در اطراف این سیاره گردش کرده و به بررسی دقیق این سیستم پرداخته است.
فضاپیمای کاسینی و کاوشگر هویگنس بعد از ۲۰ سال سفر در فضا، در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۷ به ماموریت خود پایان دادند و اطلاعاتی را درباره حلقههای زحل و قمرهای آن در طی یک فصل کامل ارائه دادند. این ماموریت با ورود نهایی به جو زحل به پایان رسید.
از سال ۱۹۹۹، رصدخانه پرتو ایکس «چاندرا» به اسکن و بررسی آسمانها در نور پرتو ایکس پرداخته و برخی از دورترین و عجیبترین رویدادهای نجومی را مشاهده کرده است.
از آنجایی که جو متراکم زمین به توقف میزان زیادی از پرتوهای ایکس پرداخته، ستارهشناسان قادر به مشاهده جهان در این نور پر انرژی و طول موج کوتاه نبودند تا اینکه “چاندرا” به فضا ارسال شد. این رصدخانه از چنان آینه وضوح بالایی برخوردار بوده که قادر به مشاهده منابع پرتو ایکس بسیار کمفروغتر از تلسکوپهای پرتو ایکس پیشین است.
در میان دیگر اولینها، چاندرا به نمایش اولین تصویر از اولین ستاره خرد شده باقیمانده از یک ابرنواختر را در زمان رصد باقیمانده «ذاتالکرسی« A به دانشمندان پرداخته است.
هنگامی که کاوشگر «وایکینگ-۱» ناسا در ژوئیه ۱۹۷۶ بر سطح مریخ فرود آمد، اولین بار بود که یک جسم ساخت دست بشر با یک فرود نرم بر سطح سیاره سرخ نشسته بود.
فرودگر وایکینگ ۱ همچنین عنوان طولانیترین ماموریت سطح مریخ را با طول دوره شش سال و ۱۱۶ روز در اختیار دارد. این فضاپیما همچنین اولین تصاویر رنگی را از سطح مریخ به زمین ارسال کرده و برای اولین به نمایش شمایل این سیاره پرداخت.
دوست داشتنیترین فضاپیمای ناسا، تلسکوپ فضایی هابل بوده که از شهرت جهانی برخوردار است. تصاویر آن به تغییر تصور انسان از جایگاه خود در کیهان پرداخته است. این رصدخانه همچنین جهان علم را تغییر داده و دستاوردهای بسیاری را در مسائل نجومی نصیب دانشمندان کرده است.
ناسا با ارسال یک تلسکوپ نوری برای نفوذ به آسمان از ورای جو متلاطم زمین در نهایت به ساخت ابزاری پرداخت که قادر به کشف سیارات، ستارگان، سحابیها و کهکشانها در جزئیات دقیق است.
برترین ماموریت فضایی ناسا آپولو بوده که انسان را بر روی ماه قرار داد. نه تنها ارسال انسان به ماه جزء به یاد ماندنیترین بخشهای تاریخ بشریت بوده، بلکه این سفرها برای اولین بار توانستند نمونههای غیر زمین را به زمین انتقال داده و درک علمی بشر را از ماه تا حدی زیادی وسعت بخشند. در طی این ماموریت که توسط اداره کل ملی هوانوردی و فضای ایالات متحده آمریکا (ناسا) سازماندهی شده بود، نیل آرمسترانگ و باز آلدرین در ۲۰ ژوئیه ۱۹۶۹، ساعت ۲۰:۱۸ بر کره ماه فرود آمدند. حدود ۶ ساعت بعد، آرمسترانگ در ۲۱ ژوئیه ساعت ۲:۵۶ جهانی بر ماه گام نهاد. فضانورد سوم این مأموریت مایکل کالینز، به تنهایی در مدار ماه باقی ماند تا ۱۵ ساعت دیگر دو فضانورد دیگر به او ملحق شدند. پس از هشت روز زندگی در فضای بیرونی، هر سه فضانورد ۲۴ ژوئیه به زمین بازگشتند.
با بررسی دقیق و از نزدیک این قمر و انتقال سنگهای بسیاری از آن به زمین، فضانوردان آپولو به جمعآوری اطلاعات در مورد سطح ماه، ترکیبات سازنده آن و حتی چگونگی آغاز آن پرداختند.
آپولو ۱۳ بدون بروز حادثهای در روز ۱۱ آوریل ۱۹۷۰ پرتاب شد، اما فقط ۵۶ ساعت بعد از این پرتاب، سفینه دچار شد و دقایقی پس از پخش زنده تلویزیونی که در آن جیمز لاول و جک استوارت و فرد هیز، فضانوردان این ماهواره، با مردم در خانه ارتباط برقرار کردند، اعلام کردند که به زمین برمیگردند. در واقع، آنها مجبور به بازگشت و فرود اضطراری شدند. در نهایت نتوانستند طبق برنامه روی منطقه فرا مائورای کره ماه فرود آیند. به دلیل نقصی که در عملکرد مخازن اکسیژن در این ماهواره پیش آمد، هم خدمه آن و هم دانشمندان روی زمین سعی کردند که با مقابله با نبود انرژی، گرما، آب و مونواکسید کربن اضافی، هر طور که شده آنها را به زمین برسانند. با این حال، در نهایت آنها در ۱۷ آوریل همان سال با موفقیت به فضا پرتاب شدند.
در چهارم اکتبر ۱۹۵۷ فضاپیمای اسپوتنیک ۱ از پایگاه فضایی بایکونور، قدیمیترین و بزرگترین تشکیلات پرتاب فضایی فعال در جهان در اتحادیه جماهیر شوروی سابق پرتاب و وارد مدار زمین شد و به نخستین دستیافته انسان تبدیل شد که به فضا وارد شد. این کره آلیاژ- آلومینیومی در طول ۲۱ روز و قبل از اینکه دانشمندان سیگنالهای آن را از دست بدهند، هزار و ۴۴۰ بار دور زمین چرخید و از همه مهمتر، جهان ما را به دوران فضایی وارد کرد. پرتاب اسپوتنیک ۱ چه به لحاظ علمی و چه از نظر سیاسی یکی از مهمترین رویدادهای قرن بیستم محسوب میشود.
مطالعه امواج رادیویی دریافتی از اسپوتنیک در زمین، اطلاعات زیادی را در مورد حرکت امواج رادیویی در یونوسفر برای دانشمندان فراهم آورد. همچنین با اندازهگیری کاهش سرعت مداری اسپوتنیک ۱ به خاطر اصطکاک با لایههای فوقانی اتمسفر زمین، پژوهشگران برای نخستین بار توانستند چگالی لایههای فوقانی اتمسفر زمین را با دقت بالایی تخمین بزنند.
گفتنی است؛ که این ماهواره تا چهارم ژانویه ۱۹۵۸ در فضا باقی ماند و در نهایت وارد جو زمین شد و سوخت.
وستوک ۱ هم ماهوارهای است که از پایگاه فضایی بایکونور اتحادیه جماهیر شوروی پرتاب و نخستین ماموریت و پرواز فضایی انسان شد. این فضاپیما ۱۲ آوریل ۱۹۶۱ یوری گاگارین را به فضا برد و پرواز گاگارین آغازگر عصر سفرهای فضایی انسان شد. گاگارین به مدت ۱۰۸ دقیقه مدار زمین را یک دور به طور کامل پیمود. پایگاه فضایی بایکونور قبل از پرتاب گاگارین، وستوک ۱ را با یک سگ و یک آدمک به اندازه انسان آزمایش کرد.
STS-۵۱-L بیست و پنجمین ماموریت شاتل چلنجر متعلق به ناسا بود که در ۲۸ ژانویه ۱۹۸۶ از سکوی پرتاب ۳۹ پایگاه فضایی کندی در فلوریدا پرتاب شد. در این ماموریت برای اولین بار در تاریخ ماموریتهای شاتل فضایی، یکی از خدمه یعنی کریستا مکاولیف غیرنظامی و یک معلم مدرسه بود. این ماموریت با انفجار شاتل چلنجر در ثانیه هفتاد و سوم پس از پرتاب به فاجعهای تبدیل شد که منجر به کشته شدن تمام سرنشینهای آن شد. کمیته راجرز علت این فاجعه را خرابی یکی از واشرهای درزگیری در یکی از موشکهای پیشران جامد دانست. این پرواز، اولین ماموریت مدارگرد سرنشیندار آمریکایی بود که تلفات جانی در پی داشت. همچنین اولین ماموریت فضاپیماهای آمریکایی بود که پس از پرتاب و پیش از رسیدن به فضا شکست خورد.
رهیاب مریخ، یک فضاپیمای رباتیک آمریکایی است که در ۱۹۹۷ با یک سطحنورد در ایستگاه اصلی در مریخ فرود آمد. این فضاپیما که به نام ایستگاه یادبود کارل ساگان تغییر نام داده بود شامل یک سطحنشین سبکوزن (۶/۱۰ کیلوگرم) و یک ربات مریخنورد به نام Sojourner بود. وقتی مریخنورد سوجورنر به مریخ رسید، به نخستین شیئی تبدیل شد که به سیاره دیگر رسید و توانست منطقه آرس والیس را در مریخ کشف کند و اتمسفر، اقلیم و زمینشناسی آن را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد.
نگرانیهای زیادی در مورد نحوه فرود این سطحنشین روی مریخ وجود داشت، اما دانشمندان ایده خلاقانهای را ارائه دادند که در آن مریخنورد توسط ایربگهایی احاطه شد تا در هنگام فرود صدمهای نبیند. این ماموریت یک سری اطلاعات بسیار جالب در مورد مریخ ارائه داد؛ مثلا کشف کرد که در مریخ آب جاری است و جو توسط سطح این سیاره گرم میشود. سوجورنر در سپتامبر همان سال آخرین ماموریت خود را انجام داد و تمام ماموریتهای خود را با موفقیت انجام داد.
شاید جالب باشد بدانید که نخستین قطعات ایستگاه فضایی بینالمللی- یک قطعه از سوی روسیه و بقیه قطعات از سوی آمریکا- در پاییز ۱۹۹۸ به مقصد فضا پرتاب شدند. این دو کشور قطعات مذکور را در فضا به هم متصل کردند تا در نهایت در دوم نوامبر ۲۰۰۰، نخستین فضانورد درون آن پا گذاشت.
روی این ایستگاه فضایی بینالمللی، فضانوردان از سرتاسر جهان به کار و آزمایش از جمله تحقیق روی تاثیرات ریزگردها روی بدن انسان ادامه میدهند. البته در این تحقیقات خوکچههای هندی مورد آزمایش قرار میگیرند.
گفتنی است که با گذشت زمان، این ایستگاه بارها و بارها مورد تعمیر و تنظیم هم از نظر مکانیکی و هم از نظر دیپلماتیک شد. با این حال، اخیرا خدمه و سیاستمداران در خانههایشان ۲۰ سالگی چرخش این ایستگاه به دور زمین را جشن گرفتند. در سال ۲۰۱۸ نیز قانونی برای تمدید عملیات این ایستگاه تا سال ۲۰۳۰ تصویب شد.
فضاپیمای کپلر در ۷ مارس ۲۰۰۹، از کیپ کاناورال فلوریدا در آمریکا پرتاب شد و به قولی کار خود را آغاز کرد. کپلر یک تلسکوپ فضایی ساخت ناسا است که با هدف کشف سیارات فراخورشیدی مشابه زمین به فضا پرتاب شده است و برای اینکار درخشندگی ۱۰۰ هزار ستاره را در عرض ۵/۳ سال بررسی کرد تا نشانهای از کاهش درخشندگی بر اثرگذار سیارهای بیابد. این متموریت به نام ستارهشناس آلمانی «یوهانس کپلر» نامگذاریشد.
در آخرین دستاوردهای سال ۲۰۱۳، ستارهشناسان ماموریت کپلر میگویند سیارهای همانند زمین موجود است که قابل سکونت است.
دانشمندان میگویند این سیاره که به اسم کپلر ۶۹ سی نامیده شده است همانند سیارههای سامانه خورشیدی در مداری ویژه پیرامون ستارهای میچرخد. این سیاره یکی از نخستین نامزدهای احتمالی داشتن زندگی فرازمینی در خود است که انسان از وجود آن آگاهی پیدا کرده است.
