نخ ابریشم احتمالا از زیباترین ، ظریف ترین و براق ترین موادی است که تاکنون در صنایع نساجی تولید شده است. ابریشم هزاران سال قدمت دارد و از دیرباز تا امروز به عنوان یکی از لوکس ترین پارچههای باارزش شناخته میشود.
حتی پس از گذشت سالها و توسعه فناوری در دیگر حوزهها ، تغییر کمی در مراحل تولید نخ ابریشم به وجود آمده است. این فرایند همچنان به عنوان یک فرایند طولانی و نسبتا سخت شناخته میشود. در این مقاله میخواهیم به بررسی مراحل تولید این نوع نخ بپردازیم و ویژگیهای آن را مورد بررسی قرار دهیم.
ابریشم از جمله الیاف حیوانی میباشد که برای تولید پارچههای دستباف بسیار زیبا، لطیف و با ارزش به کار گرفته میشود. این الیاف به شکل لیفی است که به دلیل انجماد موادی که کرم ابریشم از خود ترشح میکند به دست میآید و از دو فیلامنت که به وسیله ماده چسبناکی به نام صمغ که باعث شده این الیاف به یکدیگر بچسبند، تشکیل شده است.
چین ، کره ، ژاپن ، ایران ، هند ، فرانسه ،ایتالیا
در حال حاضر حشرات زیادی هستند که برای تولید نخ ابریشم مورد استفاده قرار میگیرند ، اما اصلی ترین آنها Bombyx mori نام دارد. این کرمهای ابریشم میتوانند یکی از پرمصرف ترین مواد در صنعت نساجی را با انبوهی از خواص عالی تولید کنند.
در این بخش میخواهیم مراحل تولید نخ ابریشم را به صورت گام به گام برای شما توضیح دهیم. بنابراین اگر میخواهید بدانید که چگونه این الیاف ظریف از پیله کرم ابریشم به صنایع نساجی راه پیدا میکنند ، با این بخش همراه شوید.
نوغانداران پس از دریافت تخم نوغان، ابتدا آن را در محل گرمی قرار داده و پس از بیرون آمدن تخمها و رشد اولیه، آنها را به محلی که «تلمبار» نامیده میشود، انتقال میدهند. کرمها در طی دوره رشد خود، چهار بار پوست میاندازند و در این مدت، مرتباً باید تغذیه شوند. در گذشته برای بیرون آمدن کرمها از تخم، زنان گیلانی آنها را روی کاغذ چسبانده و کاغذ را روی پوست بدن قرار میدادند تا با استفاده از گرمای بدن زودتر خارج شوند؛ لیکن امروزه آنها را در محلی گرم قرار میدهند و معمولاً برای این کار از وسایل گرم کننده استفاده میشود .پس از پایان دوره پرورش، پیلهها را بر حسب رنگ، سالم بودن و درشتی از یکدیگر جدا و طبقه بندی میکنند. پیله حاصل را که «کژ» یا «کج» نام دارد، ابتدا کشته و سپس با فرو بردن در آب جوش، تارهای ابریشم را از آن جدا کرده و کلاف میکنند.
در این مرحله باید پیلهها را برای جمع آوری مواد موردنیاز در تولید نخ ابریشم برداشت کرد. ابریشم ماده در هر بار تخم گذاری حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ تخم میگذارد.
این تخمها سرانجام تبدیل به کرمهای ابریشم میشوند که در محیط کنترل شده تا زمان تبدیل شدن به لارو نگهداری میشوند. در این مرحله کرمهای ابریشم به طور مداوم از مقدار زیادی برگ توت به عنوان غذای تشویقی برای رشد تغذیه میکنند.
حدود ۶ هفته طول میکشد تا این کرمها به حداکثر توانایی خود برسند. در این زمان طول کرمها حدود ۳ اینچ است. در این زمان آنها خوردن غذا را متوقف کرده و آماده بستن پیله میشوند. کرم ابریشم که به یک قاب یا درخت ایمن متصل شده است ، تنیدن پیله را به دور خود با چرخاندن بدن آغاز میکند.
برای این کار کرم ابریشم باید حدود ۳۰۰ هزار بار در حلقه ای به شکل ۸ انگلیسی به دور خود بچرخد. این روند حدود ۳ تا ۸ روز طول میکشد. هر کرم ابریشم در این فرایند میتواند رشته ابریشمی به طول ۱۰۰ متر را ایجاد کند که توسط نوعی صمغ طبیعی به نام سریسین در کنار هم نگه داشته میشود. برای تولید حدود ۰.۵ کیلوگرم نخ ابریشم خام ، حدود ۲۵۰۰ کرم ابریشم نیاز است.
زمانی که تنیدن پیله توسط کرمهای ابریشم به اتمام رسید ، زمان استخراج نخ ابریشم خام فرا رسیده است. برای این کار پیلهها را در آب جوش قرار میدهند تا صمغی که پیله را به هم نزدیک کرده ، نرم و حل شود. این مرحله یکی از حیاتی ترین مراحل تولید نخ ابریشم است. زیرا با انجام این مرحله اطمینان حاصل میکنیم که دوام نخ ابریشم تولیدشده تا حد زیادی افزایش پیدا میکند.
سپس نخهای به دست آمده از این فرایند با دقت به صورت نخهای بلند جداگانه بر روی یک حلقه بسته میشوند. ممکن است مقداری از صمغ سریسین همچنان بر روی نخها باقی بماند. این کار با هدف محافظت از الیاف ابریشم در طی فرآوری انجام میشود. این ماده درنهایت با صابون و آب جوش شسته خواهد شد.
زمانی که نخهای ابریشم به خوبی شسته و سپس خشک شدند، زمان شروع فرایند رنگرزی فرا رسیده است. در تکنیکهای سنتی برای رنگرزی ابریشم از منابع طبیعی موجود در محیط اطراف مانند میوهها یا برگهای گیاهان گرفته میشود. نخها را با برگهای رنگ دهنده برای مدتی در آب داغ میخیسانند. این فرایند از مراحل تولید نخ ابریشم برای اطمینان از ثبات رنگ و کیفیت مناسب، چندین بار در طول روز انجام خواهد شد.
بااین حال روشهای رنگ آمیزی سنتی در تولید انبوه این نوع نخ منسوخ شده اند. تولیدکنندگان به جای منابع طبیعی از رنگهای واکنشی یا شیمیایی برای این کار استفاده میکنند. به این ترتیب تنوع رنگی بیشتر شده و ثبات بهتری به دست میآید.
همچنین سرعت مراحل تولید نخ ابریشم نیز به حد قابل توجهی افزایش پیدا میکند. البته در این شیوه نیز هنوز ایده غوطه ور شدن نخ ابریشم در یک حمام رنگ به قوت خود باقی است. ابریشم از طریق دو استوانه وارد حمام رنگ میشود و به صورت غوطه ور در رنگ قابت میماند.
چرخ نخ ریسی سنتی همیشه بخش جدانشدنی از مراحل تولید نخ ابریشم بوده و خواهد بود. اگرچه در دنیای صنعت مدرن سرعت پیچیدن نخ ابریشم تا حد زیادی افزایش یافته است، اما شکل کلی این فرایند از چرخهای نخ ریسی کلاسیک تقلید میشود.
مرحله بافندگی گام آخر در فرایند تولید نخ ابریشم است. در این گام قطعات نهایی ابریشم به هم میپیوندند و بافتهای مختلفی را به وجود میآورند. منظور از بافت درهم تنیده شدن دو مجموعه نخ است که در کنار هم یک پارچه قوی و یکنواخت را ایجاد میکنند.
این نخها در زاویههای مشخصی نسبت به هم بافته میشوند که به آنها تاروپود میگوییم. پس از پایان این مرحله نیز میتوان با استفاده از دستگاههای چاپ مخصوص، چاپهای سفارشی را بر روی پارچه بافته شده انجام داد.
جداسازی پیلههای ناجور :
پیلههای سوراخ دار و کوچک و غیر قابل ریسندگی جدا میگردد در این مرحله با عبور پیلهها از روی نوار نقاله پیلههای معیوب توسط کارگرها جدا میگردد.
کرک گیری :
روی پیلهها معمولا الیاف بسیار کوتاه و نسبتا ضخیمی قرار دارند که توسط ماشین کرک گیری در ابتدای عمل ابریشم ریسی جدا میگردد.
خشک سازی :
پیلهها در این مرحله توسط نوار نقاله با سرعت از داخل محفظه هوای گرم عبور کرده و خشک میگردد.
پخت پیله :
جهت انجام عمل ابریشم کشی بایستی صمغ موجود روی ابریشم نرم شده و تخ فیلامنت آزاد گردد. ماشین پخت شامل شش اطاقک بوده که طبق برنامه در دما و رطوبتهای تنظیم شده عمل پخت پیله انجام میشود .
برس زنی :
برای یافتن سرنخ ابریشم از روی پیله عملیات برس زنی توسط جاروبکهای مخصوص انجام میگیرد .
ابرسم کشی :
سرنخهای آزاد از روی پیله بار شده روی قالبهای پلاستیکی بصورت قرقرههای کوچک پیچیده میشود .
سورتینگ ۱:
عمل سورتینگ باعث حذف مقداری از صمغ موجود روی قرقرهها شده عمل باز شدن را آزاد میکند . این عمل در ۵ مرحله در فشار ، دما و زمانهای برنامه ریزی شده انجام میگیرد .
کلاف پیچی از قرقرههای کوچک :
در این مرحله نخها از روی قرقرهها باز شده با حذف ضایعاتی مثل لاس و مواد گیاهی روی کلافهای بزرگتر پیچیده میشود .
سورتینگ ۲:
کلافهای ابریشم با از دست دادن دما و رطوبت به واسطه صمغ موجود عمل باز شدن کلاف را با مشکل روبه رو میسازد . در این مرحله مقداری از صمغ موجود توسط عملیات سورتینگ ۲ حذف میگردد . در این مرحله از مواد شیمیایی مخصوص شرپرلایت و بیتاگون استفاده میشود .
سانتریفیوژ :
این عمل جهت آبگیری کلافها انجام میگیرد .
ضربه زنی :
پس از عمل آبگیری سانتریفیوژ توسط عمل ضربه زدن نخهای بهم چسبیده در کلاف باز میگردد.
خشک سازی کلاف :
کلافها پس از عملیات ضربه زنی به مدت ۶ ساعت در حرارت ۷۰ درجه سانتیگراد خشک میگردد .
قرقره پیچی :
آن دسته از نخ هایی که بایستی بصورت دولا به مصرف برسند ، توسط دستگاه کلاف به دوک قرقره پیچیده میشود.
تابندگی :
عمل تابندگی توسط دستگاه دولاتابی رینگ جهت تولید نخهای ابریشمی انجام میگیرد .
تثبیت رنگ :
عمل تثبیت تاب نخهای تابیده شده در دمای ۶۰ درجه سانتیگراد به مدت ۴۰ دقیقه انجام می گیرد .
کلاف پیچی مجدد :
نخهای تابیده شده روی ماسورهای رینگ قرار گرفته اند به دلیل اینکه بستر مناسب برای محصول کلافهای نخ خام میباشد عمل کلاف پیچی مجدد توسط دستگاه کلاف انجام میشود .
یکی از عمده ترین مشکلات در این صنعت قدیمی بودن تکنولوژی تولید میباشد ، یکی دیگر از مسائل مهم این میباشد که در ایران از نخهای ابریشم عمدتا در تولید فرشهای ابریشمی استفاده میشود حال آنکه از آن میتوان در سایر منسوجات دیگر هم استفاده نمود نظیر پارچههای ابریشمی. اما نکته مهم و مثبت در تولید نخ ابریشم در دسترس بودن ماده اولیه آن میباشد که با توجه به حجم تولید پیله ابریشم امکان تولید هرچه بیشتر نخ ابریشم میسر میباشد .
نخ ابریشم بسیار براق و سبک است. اما این ظرافت در این نوع نخ هرگز باعث نشده که از استحکام آن کاسته شود. به عبارت بهتر میتوان قدرت این رشته ابریشمی را با سخت ترین مواد جهان مقایسه کرد. این ویژگی باعث شده که این نوع نخ نسبت به سایر الیاف قیمت بسیار بیشتری داشته باشد. به ویژه اگر از نمونه طبیعی این نخ برای تولید پارچه یا دیگر کاربردها استفاده شود.
مقاومت در برابر آتش و چین و چروک، ویژگی ذاتی این نوع نخ نیست. بلکه پس از اتمام مراحل تولید با مجموعه ای از اقدامات شیمیایی خواص این نخ را بهبود میبخشند. نخ ابریشم دارای کشش و مقاومت بالایی است که با قطر ریز و ظریف ساخته میشود.
الیاف ابریشم بسیار انعطاف پذیر هستند. این الیاف در برابر تغییر شکل از طریق شستشو یا حرارت بسیار مقاوم هستند. ابریشم در میان الیاف طبیعی یکی از سبک ترین انواع الیاف است.
پارچههای بافته شده از نخ ابریشم در زمستان گرم هستند و در زمان افزایش دما احساس خنکی را به وجود میآورند. همین ویژگی آن را به یک گزینه برای تولید انواع پارچههای چهار فصل تبدیل کرده است. نخ ابریشم قدرت جذب بالایی دارد.
به همین دلیل نسبت به سایر الیاف مانند پلی استر و نایلون زودتر خشک میشود. این نخ میتواند رطوبتی به اندازه ۳۰ درصد از وزن خود را جذب کند. به همین دلیل عرق را به خوبی به خود گرفته و باعث ایجاد حس خنکی میشود.
برخی از تولیدکنندگان پلی استر اغلب پارچههای خود را به جای ساتن ابریشمی جا میزنند. به همین دلیل شما باید بتوانید از طریق آشنایی با ویژگی نخ ابریشم، این الیاف را از یکدیگر تشخیص دهید.
نخ پلی استر نسبت به نخ ابریشمی کیفیت کمتری دارد. به طوری که لمس پارچههای بافته شده از الیاف طبیعی ابریشم، حس بهتری را نسبت به پارچههای بافته شده از الیاف مصنوعی به شما منتقل میکنند.
نخ ابریشم الکتریسیته ساکن را جذب نمی کند. درحالی که این ویژگی معمولا در پارچههای پلی استر دیده میشود. همچنین ابریشم به دلیل اسیدهای آمینه موجود در پروتئینها برای افراد ایجاد حساسیت نکرده و با پوست بدن بسیار سازگار است.
پارچههای بافته شده از نخ ابریشم به پوست نمی چسبند. به علاوه حساسیت ابریشم نسبت به پلی استر در برابر گرما بسیار کمتر است. رنگ پارچه ابریشمی نیز نسبت به پلی استر بسیار براق تر است. مقاومت الیاف ابریشم را میتوان با الیاف نایلونی مقایسه کرد.
