قبلا در مورد منشا نفت دو نظریه ارائه میشد:
تشکیل نفت از منشا آلی و از منشا غیر آلی. دلایل ارائه شده در مورد منشا غیر آلی ( معدنی) نفت بسیار ضعیف بوده و امروزه باطل شناخته میشود. همه محققین این عقیده را دارند که کانسارهای بیتومنهای طبیعی از عناصر آلی و در داخل تشکیلات رسوبی بوجود میآیند. البته تشکیل متان به صورت معدنی که در فضا و در چندین سیاره دیگر یافت میشود استثنایی در این مورد است. معمولا متان معدنی نمیتواند تشکیل ذخایر عمده گازی را بدهد.
وقتی که نفت از مواد آلی مشتق شد مهم فهمیدن چگونگی ته نشست آن مواد در داخل رسوبات دریایی است. در هر سال حدود ۵.۱۱۰ تن مواد آلی در اقیانوسهای جهان تولید میشوند که اکثریت آنها در داخل رسوبات دریایی مدفون میشوند. مواد حاصل از فرسایش سنگها در خشکی به داخل اقیانوسها حمل میشوند و در مناطق ساحلی خصوصا در دلتاهای رودخانهای بیشتر از سایر جاها رسوب میکنند. همچنین مقدار مشابهی از مواد گیاهی حاصل از خشکی نیز در داخل اقیانوسها انباشته میشوند.
بیشتر فرآوردهای بیولوژیکی تا اعماق ۵۰ – ۳۰ متری اقیانوسها وجود دارند و تمامی رویش فیتوپلانکتونها در اعماقی که نور خورشید جهت انجام فرآیند فتوسنتز به آنجا میرسد، صورت میگیرد (اعماق ۱۵۰ – ۱۰۰ متری). فیتوپلانکتونها تولید کنندههای مواد غذایی برای سایر موجودات اقیانوس هستند. زئوپلانکتونها از فیتوپلانکتونها تغذیه کرده بنابراین ازدیاد تنها در جاهایی صورت میگیرد که تولیدات فیتوپلانکتونی زیاد باشد موجوداتی که میمیرند، به اعماق دریا فرو میروند و ممکن است در اثر پوسیده شدن آزاد شدن مواد مغذی گردند که این چرخه ، در اعماق زیاد صورت میگیرد.
در نواحی قطبی خصوصا در جاهای سرد ، آبهای با دانسیته زیاد به اعماق فرو رفته و به سمت عرضهای جغرافیایی پایین جاری میشوند. در نواحی با بادهای خشکی غالب ، به عنوان مثال در کرانههای غربی قارهها چاههای آرتزین قوی وجود دارند که حاوی آب غنی از مواد مغذی به مانند اعماق اقیانوسها هستند که این امر تهیه مواد اساسی خصوصا تولید مواد اولیه آلی با درصد بالا را موجب میشوند. بهترین مثال در این مورد ساحل غربی آمریکای جنوبی میباشد.
انرژی موجود در نفت که ما امروزه از آن استفاده میکنیم قبلا به صورت انرژی خورشیدی ذخیره شده بود. در عمل فتوسنتز دیاکسید کربن و آب با انرژی کم به هیدرات کربن با انرژی زیاد تبدیل میگردد (مانند گلوکز) CO2 + H2O → CH2O + O2 که در این رابطه CH2O هیدرات کربن مانند گلوکز است. این انرژی میتواند مستقیما توسط موجودات برای عمل تنفس استفاده شود که در اثر فرآیند معکوس ، هیدراتهای کربن مجددا به دیاکسید کربن و آب شکسته میشوند که اکسیداسیون ۱۰۰ گرم گلوکز ۳۷۵ کیلوکالری انرژی آزاد میکند.
مقداری از انرژی انباشته شده در گیاهان در طول عمل فتوسنتز در اثر تنفس تلف میشوند و هر یک از تولیدات هیدرات کربن که در سوختن استفاده نمیشود، میتواند بصورت گلوکز یا سلولز در دیواره سلولی ذخیره شود. فتوسنتز همچنین منبع بیوشیمیایی برای سنتز لیپدو پروتئین است.
نیتروژن و فسفر و بسیاری از عناصر واسطه برای تشکیل مواد آلی (پروتوپلاسم) در زندگی موجودات ضروری میباشد و کمبود این مواد در دریا باعث مرگ تعداد بسیاری زیادی از جانداران میشود که این عمل به صورت انعکاسی و زنجیرهای توسط SH2 مسموم کننده حاصل از اجساد جانداران مرده محیط انجام پذیرد. باید گفت که پروتئینها ملکولهای پیچیده بزرگی هستند که از آمینو اسیدهای متراکم ساخته شدهاند. مانند گلیسین به فرمول : CH2NH2COOH
مواد زنده، اجزای آلی، هیدراتهای کربن، نور خورشید، پروتوپلاسم، پروتئین، سلولز، زئوپلانکتون، لیپید، گلوکز، مواد مغذی، نشاسته، فسفر، نیتروژن و مهمترین مواد آلی تشکیل دهنده نفت جلبکهای پلانکتونیک (پلانکتونی) ، مهمترین شرکتکنندههایی از مواد آلی هستند که در تشکیل نفت دخالت دارند، در این میان دیاتومهها مهمترین آنها میباشند چون دارای اسکلت سیلیسی بوده و بخش آلی آنها شامل تقریبا ۳۱ درصد هیدرات کربن و ۴۸ – ۲۴ درصد پروتئین و ۱۵ – ۲ در لیپید است.
زئوپلانکتونها Zeoplanciones : زئوپلانکتونها مواد آلی غنی از لیپید را میسازند و مشتق شدهاند از :
رادیولارها (Radiolarites ) : با پوسته سیلیسی ، بخش وسیع ، بخصوص در آبهای نواحی گرمسیر.
فرامینیفرها (Foraminiferes) : با پوسته کربنات کلسیمدار مانند (گلوبیژرین).
پتروپودها (Detropodes) : دارای عضو پا مانند هستند که به صورت زائده نرم آویزان است و حاوی پوسته کربناتی هستند.
در زنجیره غذایی این زئوپلانکتونها ، توسط سخت پوستان خورده میشوند که آنها نیز به نوبه خود توسط ماهیها خورده میشوند. در زنجیره غذایی طبیعی هر بند را یک سطح تروپیک مینامند و هر بند در طول کاهش زنجیره تراکم زیستی ضریبی از ۱۰ دارد.
در مردابهای ساحلی خصوصا دلتاها ، تولیدات زیاد مواد آلی سبب رویش و شکل گرفتن گیاهان و درختان میشود که در بقایای این گیاهان بزرگ امکان دارد تورب تشکیل شده و با قرار گرفتن در عمق بیشتر و دگرگون شدن به لیگنیت و زغالهای بیتومینوز تبدیل گردد که چنین ته نشستهایی یک منبع ذخیره نفت و گاز نیز میباشند. همچنین مواد گیاهی شامل چوب که به صورت شناور در رودخانهها حمل میشوند در محیطهای دلتایی نزدیک سواحل پس از کاسته شدن سرعت آب ته نشین شده و به ته آب فرو میروند.
فرآوردههای آب رودخانه حاوی مواد غذایی معدنی و همچنین شامل مقدار قابل ملاحضهای مواد آلی میباشند که از این مواد مخصوصا اسید هومیک و مواد مشابهی که در اثر تجزیه مواد گیاهی حاصل میشوند میتوان نام برد. اسید هومیک به صورت ضعیف در آب حل میشود و نقش قابل ملاحظهای را در بوجود آوردن منابع هیدروکربنی عهدهدار است.
نفت خام رشادت-رسالت قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به نام نفت خام مخلوط رستم و رخش خوانده می شد. بهرهبرداری از نفت خام رشادت در اوت ۱۹۶۹ و از میدان رسالت (رخش) از فوریه ۱۹۷۱ آغاز شد. تولید این نفت خام در دسامبر ۱۹۷۶ به دنبال تجاوز نظامی امریکا به سکوهای نفتی میدان های رشادت، رسالت و سلمان قطع شد و در اوت ۱۹۹۲ بهره برداری مجدد از آنها آغاز شد. این نفت خام با درجه «ای.پی.آی» ۳۵، ۱.۷ درصد وزنی گوگرد دارد و نقطه ریزش آن ۱۰- درجه سانتیگراد است.
زارزیتین نفت خام کشور الجزایر است که به وسیله خط لوله به تونس انتقال یافته و از طریق بندرصخیره (shkhirra) صادر می شود. درجه «ای.پی.آی» نفت خام زارزیتین ۴۲ و میزان گوگرد آن ۰.۰۵ درصد وزنی است. بازده فراورده این نفت خام ۱۵ درصد نفت سبک و سنگین، ۱۰ درصد نفت سفید، ۲۴ درصد گازوئیل سبک و سنگین و ۳۷.۵ درصد نفت کوره است.
نفت خام های زاکم از نفت خام زاکم بالا و زاکم پایین تشکیل شده و از فلات قاره ابوظبی استخراج می شود. نفت خام زاکم بالا با درجه «ای.پی.آی» ۳۴ حدود ۱.۷ درصد وزنی گوگرد دارد و نفت خام زاکم بالا۱.۱ درصد وزنی گوگرد، درجه «ای.پی.آی» آن ۴۰ است. این نفت خام از جزیره «داس» در خلیج فارس صادر می شود.
نفت خام زویتینا» با درجه «ای.پی.آی» ۴۱.۵ حدود ۰.۳ درصد وزنی گوگرد دارد. بازده فراورده این نفت خام ۳۵ درصد بنزین موتور، ۳۷ درصد نفت سفید و گازوئیل و ۲۷ درصد نفت کوره است. نفت خام زویتینا از اسکله شناور (SBM) بندر زویتینای لیبی صادر می شود.
نفت خام سریر لیبی در سال ۱۹۶۱ کشف شد. این نفت خام با درجه «ای.پی.آی» ۳۷.۵، حدود ۰.۳ درصد وزنی گوگرد دارد. بازده حجمی فراورده این نفت خام ۱۹.۹ درصد بنزین موتور، ۲۷.۸ درصد نفت سفید و گازوئیل و۵۲.۳ درصد نفت کوره است. نفت خام سریر از بندر مرساالحرقه لیبی صادر می شود.
نفت خام سلمان که قبل از انقلاب به نام ساسان خوانده می شد، نخستین میدانی است که به وسیله شرکت نفت لاوان (LAPCO) در آب های فلات قاره ایران کشف شد و با میدان نفتی ابوالبخوش ابوظبی مشترک است. بهره برداری از این میدان در سال ۱۹۶۸ آغاز شد. نفت خام سلمان به صورت مخلوط با نفت خام های رشادت و رسالت (مخلوط لاوان) صادر می شود.
این نفت خام مخلوط که بخش عمده صادرات مصر را تشکیل می دهد، از بندر «رأس شوخیر» صادر می شود. نفت خام مخلوط سوئز با درجه «ای.پی.آی» ۳۳ حدود ۱.۵ درصد وزنی گوگرد دارد. بازده حجمی این نفت خام ۴۵ درصد بنزین، ۱۴ درصد گازوئیل و ۳۴ درصد نفت کوره است.
