معمولا” باشگاه های ورزشی برای بقا و توسعه خود راههایی را برای کسب درآمد خود انتخاب و مشخص میکنند. البته این راه ها معمولا” از قبل مشخص شدهاند و قوانینی نیز وجود دارد تا این راهها در چارچوب این قوانین پیش روند. این راه ها چه هستند، در چهار چوب چه قوانینی حرکت می کنند و آیا باشگاههای ورزشی ایران با آنها آشنا هستند را تا حدی در این مقاله بررسی می کنیم. توجه داشته باشید که روشهای اشاره شده تنها چند روش اصلی کسب درآمد هستند و مطمنا” روشهای دیگر متفاوتی نیز وجود دارند.
براساس قوانین کلی فدراسیونها، کنفدراسیونها، انجمنها و سازمانهای / وزرات خانه های ورزشی، راههای کسب در آمد یک باشگاه ورزشی می بایست در چارچوب ورزش و مسایل فرهنگی پیگیری شوند. این روشهای تجاری به غیر از اینکه نباید قوانین کشورها و مناطق را زیر پا گذارند، همچنین نباید از محدوده فرهنگ و ورزش نیز خارج شوند.البته باشگاههایی که به شرکتهای سهامی تبدیل شده اند و یا به بازار بورس کشورشان یا بازار بورس بین المللی راه پیدا کرده اند، در چارچوب فعالیت خود می توانند تجارتهایی دیگر را نیز انجام دهند.
یکی از متداولترین راه های کسب درآمد و پوشش دهی هزینه ها توسط باشگاه یا کلوبهای ورزشی، کسب حامی و اسپانسرهای مالی می باشد. باشگاه ها با جذب حامی مالی، موقعیتهای تبلیغاتی بوجود آمده توسط خود را به شرکتها و تاجران بزرگ ارایه می دهند تا در عوض منبعی برای پوشش هزینه های خود فراهم سازند.یک باشگاه ورزشی می تواند به تعداد دلخواه حامی و اسپانسر جذب کند. اما معمولا” باشگاه ها یک حامی اصلی و چند حامی جز دارند. برای مثال باشگاه بایرن مونیخ آلمان دارای یک حامی اصلی (شرکت مخابرات آلمان Telekom Deutsche)، یک حامی به اصطلاح تجهیزاتی (شرکت آدیداس) و هفده حامی دیگر (شامل شرکتهای zAllian، آئودی، کوکاکولا، لوفت هانزا، زیمنس و…) میباشد.حامیان مالی معمولا” هزینههای اصلی و تجهیزاتی باشگاه ها را به عهده می گیرند. البته روش معامله حامی و باشگاه می تواند بسیار متفاوت و توافقی باشد که در کشورهای پیشرفته و صاحب فوتبال قوانینی برای این نوع معاملات وجود دارد.
یکی دیگر از منابع کسب درآمد توسط تیمها و باشگاه های ورزشی، فروش بلیت دیدارها است. این روش یکی از کلاسیک ترین روشهاست که البته نسبت به روشهای دیگر ممکن است سودی آنچنانی نداشته باشد. معمولا” با وجود حامی مالی، باشگاه ها بدون آنکه مبلغی پرداخت کنند دارای استادیوم می شوند. در آمد حاصل از فروش بلیت بسته به نوع شراکت باشگاه و حامی، بین تیمها و حامیان تقسیم می شود.روشی دیگر از نحوه کسب درآمد، فروش مجوز پخش دیدار به صورت مستقیم یا غیر مستقیم به شبکه های تلویزیونی است.در ایران شاید یکی از مهمترین راههای کسب درآمد فروش بلیت باشد. امتیاز پخش دیدارها نیز در انحصار صدا و سیما است که البته به نظر نمی رسد که بابت این موضوع به باشگاه ها بطور مستقیم مبلغی پرداخت کند.
این روش امروزه برای باشگاه های بزرگ به یکی از بهترین روشها تبدیل شده است. در ایران این موضوع تا به حال خیلی جدی گرفته نشده است. برای مثال پیراهن دو تیم محبوب ایران یعنی پرسپولیس و استقلال را شاید چندین تولید کننده پوشاک با کیفیتهای نه چندان خوب برای فروش به هواداران تولید و به عرضه می رسانند.
باشگاه های بزرگ و دارای هوادار زیاد معمولا” دارای مدارس و آموزشگاه های ورزشی هستند. معمولا” هزینه های ورود به این مدارس و آموزشگاه ها زیاد است. البته این موضوع به نام و اعتبار باشگاه نیز بستگی دارد. در ایران نیز باشگاه های پرسپولیس و استقلال دارای مدارس و آموزشگاه های مرتبط هستند.
راه و روشهای دیگری نیز وجود دارند که می توانند بسیار متفاوت باشند. مشارکت در طرحهای بزرگ، همکاری با شرکتها، سازمانها، شبکه ها برای اجرای طرحهای مختلف و… برخی از باشگاهها که در ایران تعداد آنها اندک نیست در اصل باشگاههای ورزشی شرکت یا صنایعی خاص هستند. در این حالت معمولا” شرکت یا سازمان مربوطه پاسخگوی هزینههای آن باشگاه است. برخی از باشگاه های ورزشی نیز با عمده ترین راه کسب در آمد را فروش بازیکنان می دانند. این نوع باشگاه ها که معمولا” باشگاه های کوچک هستند، با پرورش بازیکنان آنها را به بازیکنانی بزرگ تبدیل میکنند و آنها را با قیمتی خوب به تیمهای بزرگ میفروشند.
از واژه خصوصی سازی تعاریف متعدد و گوناگونی شده است نظیراین تعریف «خصوصی سازی فرآیندی است که طی آن دولت امکان انتقال وظایف و دارائیهای خود را به بخش خصوصی فراهم میکند» و یا«خصوصی سازی به معنی برقراری نظام جدید بر اساس مکانیزمهای بازار و در نتیجه دگرگونی و تحول در ابعاد مختلف اقتصاد است». خصوصی سازی در مفهوم اشاعه فرهنگی یعنی فراهم کردن زمینه افزایش مشارکت مردم در تمامی سطوح در امور اقتصادی جامعه است. از این رو خصوصی سازی اصطلاحی فراگیر و متنوع است که به کنترل عملیاتی و مالی مؤسسات دولتی و واگذاری به بخش خصوصی اشاره میکند. به عبارت دیگر خصوصی سازی حذف هر نوع کنترل و دخالت در برقراری مکانیزم عرضه و تقاضا است. انتقال مالکیت یا کنترل بنگاههای اقتصادی از دولت به بخش خصوصی را هم میتوان به عنوان تعریف خصوصیسازی پذیرفت. اما در ورزش منظور از خصوصی سازی ایجاد شرایط لازم در جهت تعمیم و گسترش تربیت بدنی و ورزش در کشور با استفاده از سرمایه گذاریهای بخش خصوصی است.
با نگاهی به تعاریف متعدد خصوصی سازی میتوان مفاهیمی از قبیل بهبود عملکرد، انتقال مالکیت و مدیریت، آزادسازی،ایجاد شرایط رقابت کامل و حذف مقررات دست و پاگیر دولتی را نیز از جمله مفاهیم خصوصی سازی دانست. با در نظر گرفتن این مفاهیم میتوان یک تعریف مشترک و کلی را از واژه خصوصی سازی ارائه کرد: «خصوصی سازی فرایندی است که طی آن کارائی مکانیزم بازار، حیات دوباره پیدا میکند و عملکرد فعالیت اقتصادی دولت و بخش عمومی در محک آزمون قرار میگیرد و طی این فرایند میتواند منجر به محدود شدن مالکیت یا مدیریت برخی از واحدهای اقتصادی تحت تملک دولت و واگذاری آن به بازار شود»
مهمترین اهداف خصوصی سازی که بیشتر مورد توجه و استفاده قرار گرفته اند عبارتند از :
افزایش رقابت و بهبود کارایی در مدیریت
کاهش نقش مستقیم دولت در فعالیت ها
تقلیل هزینه های بودجه ای دولت ناشی از پرداخت یارانه
ایجاد بستر مناسب و مطمئن برای سرمایهگذاری اسپانسرها
آنچه از فرایند خصوصی سازی مورد انتظار است اصلاح، استقلال و انعطاف پذیری لازم در نظام مدیریت و انتقال مالکیت واحدهای دولتی به اشخاص حقیقی و حقوقی است. بنابراین خصوصی سازی هنگامی میتواند منجر به افزایش کارایی داخلی بنگاهها و مؤسسات دولتی شود که انتقال مالکیت را در پی داشته باشد. در غیر اینصورت مهمترین هدف خصوصی سازی یعنی (افزایش کارایی )نادیده گرفته شده است. به هر حال باید به نقش رقابت در فرایند خصوصی سازی توجه ویژه شود. ایجاد فضای رقابتی مهمترین مزیت، بهترین شاخص و نشانه حیات نظام اقتصادی است و هر عاملی که مانع از ایجاد شرایط رقابت در بازار شود کارکرد سالم مکانیزم بازار را مختل کرده و موجب عدم کارایی در اقتصاد حاکم می شود. خصوصی سازی با تعریف فرصتهای جدید برای مشارکت بخش خصوصی و فعالیتهای اقتصادی و کاهش حجم تصدی گریهای دولت سروکار دارد. به عبارت دیگر یکی از مهمترین اهداف از خصوصی سازی اصلاح ساختار دولت و حذف انحصار خواهد بود.
فرازهایی از فرمان مقام معظم رهبری راجع به خصوصی سازی و ابلاغ سیاستهای راهبردی بند ج اصل ۴۴ قانون اساسی:
۱) تغییر نقش دولت از مالکیت و مدیریت مستقیم به سیاستگذاری، هدایت و نظارت
۲) آماده سازی بنگاههای داخلی جهت مواجهه هوشمند با قواعد تجاری جهانی در یک فرایند تاریخی و هدفمند
۳) توسعه سرمایه انسانی، دانش پایه و متخصص در کشور
۴) توسعه و ارتقای استانداردهای ملی و انطباق نظامهای ارزیابی کیفیت با استاندارهای بینالمللی
۵) افزایش کارآیی و رقابت پذیری در عرصههای داخلی و خارجی
الف) تاثیرات مستقیم اقتصادی:
۱) تولید کالا
۲) تولید خدمات
۳) گردشگری ورزشی
۴) صادرات ورزشی
۵) اشتغال
ب) تاثیرات غیرمستقیم اقتصادی
۱) کاهش هزینههای درمان
۲) افزایش کارآیی نیروی کار
۳) غنی سازی اوقات فراغت
۵) ارتقاء سطح سلامت
برای تجدید ساختار با مداخله کمتر دولت و سپس خصوصی سازی اقداماتی به شرح زیر موثر به نظر میرسد:
ایجاد یک سیستم شفاف و پاسخگو برای نظارت.
طراحی یک سیستم مستقل نظارت بر بنگاههای دولتی توسط افرادی غیر از دیوان سالاران و سیایتمداران .
خصوصی سازی بخشهای سود آوربه شکلی که همه طرفهای ذیربط به این فرایند علاقمند شوند.
اصلاح قوانین و مقررات را می توان به سه بخش تقسیم نمود.
الف) تدوین یک سیاست کلی برای بخشهای مختلف.
ب) تشکیل یک نهاد تنظیم و نظارت با اختیارات قانونی.
ج) حضور در نهاد تنظیم و نظارت.
هر بخش نیازمند سیاستی است که در آن نقش دولت به روشنی تعریف شده باشد. نهاد تنظیم نظارت باید جایگاهی شبیه به یک دادگاه داشته باشد ودر تصمیمات خود مستقل باشد.
از جمله آییننامه و دستورالعمل های مربوط به بخش خصوصی موجود در ورزش می توان به آییننامه تاسیس باشگاههای خصوصی و دستورالعمل اجرایی ماده ۸۸ تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت اشاره نمود که بررسی جزئیات آیین نامه تاسیس باشگاه های ورزشی از حوصله این بحث خارج است .
