صنعت ابریشم بافی در ایران نیز از سابقه طولانی برخوردار است و آثار بدست آمده از حفاریهای تپه های مارلیك و چراغعلی این ادعا را تایید مینماید. پارچههای ابریشمی با تارهای طلا و نقره در شوشتر، شیراز، فسا و اصفهان بافته میشدند و از جمله مراكز ابریشم بافی ایران مناطق رامیان، مینودشت و تركمن صحرا دراستان گلستان و روستای زاوین، كلات نادری، راز، جرگلان، مانه و سملقان در استان خراسان را میتوان نام برد.
ایرانیان در دوره هخامنشیان ابریشم را شناخته و نسبت به تهیه و تولید انواع پارچههای ابریشمی تلاش و پافشاری داشتهاند و یکی از عوامل پیدایش و پیشرفت صنعت ابریشم در ایران آن زمان وجود روابط بازرگانی ایران با کشورهای شرقی و در مسیر ارتباطی بین شرق و غرب قرار گرفتن آن و از همه مهمتر دسترسی مستقیم به جاده ابریشم میباشد. در همین دوران طبرستان (مازندارن و گیلان امروزی) از ولایات مهم ایران بود که قرن ها از مراکز عمده صدور ابریشم محسوب میشد.
دوره صفویه را میتوان عصر شکوفایی این هنر صنعت نام برد. بطوریکه میزان تولید ابریشم در این زمان تا ۳۰۰۰ تن بر آورد شده است و مناطقی نظیر: مازندران ، خراسان ، اصفهان ، یزد ، کرمان و کاشان از جمله مراکز تولید پیله و ابریشم در آن زمان بوده اند.
اولین کارخانه مدرن ابریشم کشی ایران اولین بار اواسط قرن نوزدهم در دوره ناصرالدین شاه قاجار بنا شد که فعالیت آن پس از مدت کوتاهی متوقف گردید.
در زمان احمد شاه قاجار بیش از ۱۰۰ کارخانه ابریشم کشی در کشور به ویژه در گیلان تاسیس شد. و از این دوره صنعت تولید ابریشم در گیلان شکوفا گردید و سهم عمده تولید ابریشم ایران از این استان تامین میشد. در اواخر سلطنت قاجار به دلیل بی توجهی به این فعالیت و از طرفی شیوع بیماری مهلک پبرین مجددا دوره رکورد این صنعت شروع شد و میزان تولید ابریشم به کمتر از ۱۰۰ تن کاهش یافت، پس از شناخت عامل بیماری توسط لوئی پاستور این صنعت مجددا در ایران رونق گرفت.
امروزه این هنر ارزنده به لحاظ مشکلات اقتصادی، سال های زیادی است که از رونق افتاده و در شرایط حاضر فقط در معدود نقاطی از کشور به بافت پارچههای ابریشمی اقدام میگردد.
مواد و ابزار ابریشم بافی شامل مواد اولیه (نخ ابریشمی ، نخ پنبه ای ، رنگ های گیاهی و معدنی) دستگاه سنتی و ابزار میباشد:
الف) مواد اولیه
مواد اولیه مورد استفاده در ابریشم بافی تقریبا فقط شامل نخ میگردد.
شامل رنگ طبیعی و رنگ شیمیایی بوده و برای رنگرزی نخ ها از آن استفاده میشود.
ب) دستگاه بافت :
کارگاه که از چند قسمت تشکیل شده است و در دو نوع زمینی یا چاله ای و سطحی یا بدون چاله نصب میشود. اجزای آن شامل موارد زیر است:
ج) ابزار
۱) پارچه بافی
ابریشم هم در بافت پارچههای لطیف و خنک مناسب فصل گرما و هم در لایه آستر خزهای زمستانی به عنوان عایق حرارتی گرم مورد استفاده قرار داشته است. از موارد دیگر مصرف ابریشم بافی میتوان به لبه یقه، سرآستین و پیش سینه لباسهای محلی فاخر اشاره کرد.
۲) شعر بافی
به موی انسان یا حیوان شَعر گفته میشود، و در اصطلاح بافندگی، شَعر نوعی پارچه است که با مو یا ابریشم و با دستگاه بافندگی چهاروردی بافته میشود. شعربافی از جمله هنرها و صنایعی است که حدود ۱۵۰سال پیش، به وسیله دستگاهی انجام میشد.
در حقیقت شعر بافی بعد از قالی بافی رایج ترین حرفه در کاشان بوده است و هنوز کارگاه هایی در محلات قدیم باقی مانده که پیرمردها در آنها پشت دستگاه های شعر بافی تارها را میبافند و هر چند بار که شکل کار دستگاه را توضیح میدهند کمتر میفهمی؛ دستگاهی به ظرافت یک دستگاه پیانو و پیچیدگی دستگاه چاپ. به هر دستگاه شعر بافی یا مخمل بافی کارخانه میگفتند.
۳) مخمل بافی
مخمل پارچه ای است که از نخ ابریشم یا پنبه تهیه میشود که یک روی آن صاف و روی دیگر آن دارای پرزهای کوتاه، متراکم، لطیف، نزدیک به هم و به یک سو خوابیده است. به عبارت ساده تر مخمل نوعی جامه پرزدار است. هنرمندان برای تولید این پارچه از ابریشم طبیعی استفاده کرده و نقش های اصیل و سنتی به وجود میآورند.
۴) فرش بافی
فرش های ابریشمی، نه تنها به دلیل بافت ریز و ویژگی های درخشان و صیقلی کرک، بلکه به دلیل کیفیت رنگشان، مجلل هستند. جلوه های خوشرنگی که ابریشم دارد به هیچ وجه با بهترین پشم قابل قیاس نیست. ابریشم یک الیاف جادویی است که به طور باور نکردنی نازک و فوق العاده قوی است. امروزه بافت فرش و قالی ابریشمی بسیار رونق دارد و قالی ابریشمی ایران به کشورهای مختلف جهان صادر میشود.
